*Cảnh ngày xuân
Bốn câu thơ đầu đoạn trích “Cảnh ngày xuân” đã vẽ nên một bức tranh thiên nhiên tuyệt đẹp:”Ngày xuân con én đưa thoi/ Thiều quang chin chục đã ngoài sáu mươi”. Hai câu thơ vừa mờ ra một không gian mùa xuân vừa giới thiệu được thời gian: mùa xuân thấm thoắt trôi mau “con én đưa thoi”, tiết trời đã vội bước sang tháng ba khiến cho lòng người còn tiếc nuối. Tiết trời trong tháng cuối cùng của mùa xuân mà bầu trời vẫn trong sáng bởi ánh nắng rực rỡ “thiều quang”, những cánh én vẫn chao liệng giữa không gian bao la, rộng dài; thật nhịp nhàng, đều được vẽ nên bằng rất ít chi tiết chấm phá nhưng lại mang vẻ đẹp đặc trưng của nó và rất có hồn: “Cỏ non xanh tận chân trời/ Cành lê trắng điểm một vài bông hoa”. Thảm cỏ non xanh mênh mông trải rộng đến tận chân trời là gam màu chủ đạo làm nền cho bức tranh mùa xuân và trên cái nền màu xanh non ấy điểm xuyết một vài bông hoa lê trắng. Màu sắc của bức tranh xuân hài hòa đến mức tuyệt diệu, sáng tươi, dịu mát, chúng tôn nhau lên. Cỏ, hoa lê là vẻ đẹp riêng của sắc xuân có từ trong cổ thi: “Phương thảo liên thiên bích/ Lê chi sổ điểm hoa”, vẫn là cỏ thơm, trời xanh, hoa lê nhưng lời thơ Kiều của Nguyễn Du sinh động hơn nhờ tính từ “trắng” làm cho động từ “điểm” thêm sinh động. Tất cả đều gợi vẻ đẹp tinh khôi, trẻ trung, giàu sức sống, thanh khiết khoáng đạt mà êm dịu thanh bình nhưng cũng không kém phần sống động. Phải chan hòa với cuộc sống, cỏ cây và khả năng rung động tinh tế đến sâu sắc thì nhà thơ mới có thể vẽ nên cho ta một bức tranh thiên nhiên rực rỡ ánh sáng và sắc màu trong trẻo như vậy.
*Kiểu ở lầu Ngưng Bích
Để miêu tả tình cảnh cô đơn của Kiều ở lầu Ngưng Bích, Nguyễn Du đã vẽ ra khung cảnh xung quanh theo con mắt của Kiều: “Trước lầu Ngưng Bích khóa xuân”. Một thiếu nữ đang bị “khóa xuân”, bị chôn vùi tuổi trẻ, tương lai mờ mịt chưa biết sẽ ra sao. Mới đó Kiều còn đang sống với gia đình “Êm đêm trướng rủ màn che” vậy mà nay đã phải một thân một mình trong cảnh bị giam lỏng. Ngay câu mở đầu đoạn trích Nguyễn Du đã đặt nhân vật Thúy Kiều vào một cảnh ngộ hết sức éo le để cho nàng tự bộc lộ tâm trạng. Và đó là tâm trạng cô đơn, trơ trọi giữa một thiên nhiên quả mênh mông rợn ngợp: “Vẻ non xa tấm trăng gần ở chung”. Từ lầu cao Ngưng Bích, Kiều ngồi đó ngước mắt về phía chân trời thì thấy dãy núi xa và mảnh trăng như ở cùng chung một vòm trời, cùng trong một bức tranh. Hướng mắt nhìn ra xa thì thấy cảnh vật bốn bề bát ngát “Bốn bề bát ngát xa trông/ Cát vàng cồn nọ bụi hồng dặm kia”. Bên thì cồn cát nhấp nhô như sóng lượn, bên thì bụi hồng mờ mịt phủ khắp con đường dài. Cảnh vật tự nhiên thì rất đẹp bởi đó là vẻ đẹp hài hòa cân xứng từ đường nét, hình khối đến màu sắc. Tất cả như đan cài, lồng ghép vào nhau to, nhỏ, cao, thấp, rộng, dài, gần, xa. Tất cả tạo nên một bức tranh thiên nhiên đẹp hoàn hảo.
Tuy nhiên, chính vẻ đẹp mênh mông, bát ngát của bức tranh ấy lại như khắc sâu thêm nhưng cô đơn trống vắng của Kiều khiến cho nàng bẽ bàng, cô đơn đến tội nghiệp. Từ sớm đến tối “mây sớm đèn khuya” nàng chẳng có ai làm bạn, chỉ có thiên nhiên hoang vắng. Bởi thế lúc này cảnh tình chia đôi: “Bẽ bàng mây sớm đèn khuya/ Nửa tình nửa cảnh như chia tấm lòng”. Chỉ bằng vài nét chấm phá đơn sơ Nguyễn Du đã vẽ nên một bức tranh thủy mặc đẹp đẽ, thơ mộng. Chính ngoại cảnh ấy đã gây tác động mạnh mẽ đến tâm hồn Kiều, gieo cho nàng một niềm nhớ nhung man mác và sự lạnh lẽo cô đơn.
