Bài thơ “Viếng lăng Bác bỏ” của nhà thơ Viễn Phương là một ý thơ rất xúc động về tình cảm của nhân dân Nam Bộ nói riêng và dân tộc bản địa Việt Nam nói chung dành riêng cho vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc bản địa. Vượt qua không gian chiều dài của đất nước để đến viếng thăm Bác bỏ, nhà thơ đã thể hiện sự tôn kính, thương yêu dành riêng cho sự nghiệp vĩ đại của Người. Trong phút giây đầu nhìn thấy sự hiện hữu của những hình ảnh ở lăng chủ tịch, trong trái tim nhà thơ đã dâng trào một niềm xúc động khôn xiết. Nỗi niềm ấy sẽ tiến hành nhà thơ chuyển tải qua khổ thơ đầu tiên của bài thơ:
“Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác bỏ
Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát
Ôi! Hàng tre xanh xanh Việt Nam
Bão táp mưa đứng thẳng hàng.”
Khi cảm nhận khổ 1 bài viếng Lăng Bác Hồ Chí Minh, ta thấy ngay từ dòng thơ đầu, tác giả đã gợi ra biết bao xúc động khi thể hiện tâm trạng của nhân vật trữ tình:
“Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác bỏ”
Câu thơ có hình thức tuy đơn sơ, chỉ ngắn gọn như một lời thông báo nhưng lại gợi ra muôn vàn cảm xúc. Tác giả khéo léo để nhân vật trữ tình xuất hiện với cách xưng hô ngôi thứ nhất nghe sao thật thương: “con”. Đây là cách xưng hô đặc trưng của người Nam Bộ khi đối chiếu với người lớn tuổi đầy kính trọng và thân mật.
Riêng với câu thơ, ta không chỉ cảm nhận được sự kính trọng, thân mật của một người con phương Nam đến thăm Bác bỏ, mà ẩn chứa trong đó là cả một sự xót xa, nghẹn ngào. Bác bỏ từng nói: “miền Nam trong trái tim tôi” và Người luôn dành một tình cảm đặc biệt quan trọng cho đồng bào miền Nam. Tình cảm ấy, Bác bỏ luôn đau đáu cho tới tận ngày ra đi.
Bác bỏ thương miền Nam vì thương đồng bào ngày đêm rên xiết dưới gót giày xâm lược của bọn đế quốc tàn nhẫn trong vòng thời gian một nửa đất nước còn nằm dưới ách thống trị của Mĩ – ngụy. Trái tim yêu thương nơi lồng ngực của Người dường như lúc nào thì cũng thổn thức, mong mỏi một điều: “Bao giờ Nam – Bắc một nhà” – “Việt Nam đại thắng tất cả chúng ta chúc mừng”.
Ấy thế mà khi còn chưa kịp nhìn thấy nước non thống nhất, miền Nam giải phóng, Bác bỏ đã ra đi để lại niềm tiếc thương vô hạn cho dân tộc bản địa. Những dòng viết cuối đời, Bác bỏ cũng vẫn dành riêng cho cả dân tộc bản địa đồng bào miền Nam rất nhiều yêu thương và tin tưởng: “Cuộc chống Mĩ cứu nước của nhân dân ta nhất định sẽ thắng lợi hoàn toàn. Đó là một điều rất chắc chắn. Tôi có ý định đến ngày đó, tôi sẽ đi khắp hai miền Nam, Bắc, để chúc mừng đồng bào, cán bộ chiến sĩ”.
Với lòng tin tất thắng của Người, nhân dân miền Nam đã nỗ lực để làm tròn sứ mệnh thống nhất đất nước. Giờ đây, khi hòa bình lập lại cũng là lúc những người dân con miền Nam đến bên Người, gặp Người để chia sẻ nụ cười, dù nó vẫn chưa hẳn vẹn tròn khi vắng Bác bỏ.
Khi cảm nhận khổ 1 bài viếng Lăng Bác Hồ Chí Minh, ta thấy rằng vượt hàng ngàn dặm đường, mỗi người con miền Nam đều mong chờ phút giây được thăm Bác bỏ sau bao nhiêu năm mong mỏi. Cảm giác ấy ắt hẳn giống với cảm giác mong chờ được tái ngộ người thân sau bao nhiêu tháng năm xa cách, bao nhiêu đoạn đường chông gai, bao nhiêu nỗ lực và nỗ lực cố gắng không ngừng nghỉ.
“Con” ở đây không chỉ đơn thuần chỉ mỗi mình nhân vật trữ tình nữa, mà đó là tiếng xưng đại diện thay mặt cho tất cả đoàn người trong hành trình dài thăm Bác bỏ, cũng là lời gửi gắm thăm hỏi tặng quà dành riêng cho Bác bỏ của tất cả những người dân đồng bào phương Nam chưa tồn tại dịp đến thăm Người. Có lẽ vì vậy mà dòng thơ tuy ngắn gọn, giản đơn nhưng gợi ra biết bao tâm trạng, nỗi niềm. Có thể thấy, cảm nhận khổ 1 bài viếng Lăng Bác Hồ Chí Minh khiến mỗi người dân có những tâm trạng và cảm xúc nghẹn ngào khi lần đầu tiên ra thăm Lăng Bác Hồ Chí Minh.
Sau lời thông báo về sự việc xuất hiện của nhân vật trữ tình, ở câu thơ thứ hai, tác giả đã tái hiện những nét vẽ đầu tiên của khung cảnh nơi lăng Bác bỏ mà hình ảnh nổi bật là hàng tre:
“Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát”
Hiện hữu trước mắt nhân vật trữ tình và đoàn người trong cuộc viếng thăm lăng Bác bỏ là hình ảnh của “hàng tre bát ngát” thấp thoáng trong sương. Thì ra, sau lúc vượt đoạn đường xa xôi, cách trở, khi tới đây nhà thơ lại phát hiện sự hiện hữu của một hình ảnh quá đỗi thân thuộc, thân thương khi đối chiếu với mỗi người con đất Việt – “hàng tre”.
Mà phải chăng vì bên Bác bỏ mà bóng tre cũng trở nên “bát ngát”, rộng lớn lạ thường?. Đi thăm một người thân lâu ngày không gặp, lại nhìn thấy hình ảnh gần gũi từ thuở còn thơ, cảm giác thật giống như được trở về lại chốn quê nhà, thôn làng xưa cũ chứ nào phải một nơi xa lạ trước đó chưa từng đặt chân.
Khi cảm nhận khổ 1 bài viếng Lăng Bác Hồ Chí Minh thì tự dưng đến đây, người đọc lại sở hữu cảm giác hình như đến bên Bác bỏ lúc nào và ở đâu, ta như tìm về lại chốn bình yên xưa cũ, nơi có người sẵn sàng yêu thương ta, đón đợi ta vào lòng dù và dù có trải qua bao nhiêu năm tháng, tình cảm thân tình ấy vẫn không hề phai nhạt, đổi dời.
Thật sự, khi chọn hình ảnh “hàng tre” làm hình ảnh nhắc đến đầu tiên ở dự án lăng Bác bỏ, nhà thơ đã thật khéo léo khi gợi ra trong trái tim người đọc những cảm giác ấm lòng đến như vậy. Như vậy mới thấy, tâm trạng của những người dân con miền Nam lúc này là vượt ngàn cây số xa xôi nhưng lại thấy không hề xa xôi, đặt chân đến một nơi xa lạ nhưng không hề cảm thấy xa lạ. Cảm nhận khổ 1 bài viếng Lăng Bác Hồ Chí Minh, ta thấy làm được điều này, có thể xem đó là một thành công lớn của nhà thơ.
Như đã nói, không phải ngẫu nhiên mà nhà thơ lại chọn hình ảnh cây tre làm đối tượng người sử dụng đầu tiên nhắc đến. Theo lẽ thường, cái gì thì cũng luôn tồn tại lí do của nó và trường hợp này cũng vậy. Những dòng thơ cuối của khổ thơ đầu tiên này sẽ thay tác giả lí giải rõ ràng hơn về sự việc lựa chọn ấy:
“Ôi! Hàng tre xanh xanh Việt Nam
Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng.”
Từ thuở còn thơ, chắc hẳn mỗi người Việt Nam đều thân thuộc với hình ảnh cây tre và hình ảnh ấy cũng đó chính là một biểu tượng của dân tộc bản địa Việt Nam. Từ hàng tre nơi đầu làng trước ngõ, lâu dần trong tiềm thức con người, cây tre ấy mang một ý nghĩa thiêng liêng và nắm giữ một vị trí rất đặc biệt quan trọng trong trái tim con người. Hơn hết, nó trở thành cây tre Việt Nam. Tính chất đặc trưng của tre, Nguyễn Duy đã từng viết đặc sắc:
“Rễ siêng không ngại đất nghèo
Tre bao nhiêu rễ bấy nhiêu cần cù
Vươn mình trong gió tre đu
Cây kham khổ vẫn hát ru lá cành
Yêu nhiều nắng nỏ trời xanh
Tre xanh không đứng khuất mình bóng râm”
Và rất nhiều những ưu điểm khác cũng được nhà thơ Nguyễn Duy ca tụng:
“Bão bùng thân bọc lấy thân
Tay ôm tay níu tre gần nhau thêm
Thương nhau tre không ở riêng
Lũy thành từ này mà nên hỡi người
Chẳng may thân gãy cành rơi
Vẫn nguyên cái gốc truyền đời cho măng
Nòi tre đâu chịu mọc cong
Chưa lên đã nhọn như chông lạ thường
Sườn lưng trần phơi nắng phơi sương
Có manh áo cộc tre nhường cho con”.
Chính vì biểu tượng cho những phẩm chất, tính cách tốt đẹp của con người Việt Nam mà tre hiên ngang đi vào các tác phẩm văn học thẩm mỹ và nghệ thuật từ trung đại đến tân tiến. Đến thơ Nguyễn Duy, ông đặt biệt tán dương tính kiên cường, quật cường, dù trong hoàn cảnh “bão táp mưa sa”, tre vẫn dõng dạc “đứng thẳng hàng”.
Tính cách đó, phẩm chất đó cũng đó chính là tính cách, phẩm chất của nhân dân Nam Bộ trong kháng chiến vừa trải qua và cũng là của tất cả dân tộc bản địa trong lịch sử hào hùng trường kì, gian khổ mấy ngàn năm chống giặc giữ nước. Với những cảm nhận khổ 1 bài viếng Lăng Bác Hồ Chí Minh, ta thấy từ trong cảm xúc thật tâm dành riêng cho Người, Viễn Phương đã gợi đến hình ảnh con người qua hình ảnh hàng tre.
