Chế Lan Viên là nhà thơ xuất sắc của phong trào Thơ mới. Ông là một trong những tên tuổi hàng đầu của nền thơ Việt Nam thế kỉ XX. Bài thơ Con cò là bài thơ đặc sắc của Chế Lan Viên được trích trong tập Hoa ngày thường – Chim báo bão. Từ hình tượng con cò, nhà thơ đã khái quát sâu sắc về hình ảnh người mẹ trong cuộc đời mỗi con người. Con cò còn là hình ảnh người nông dân, cần cù, vất vả, là hình ảnh người phụ nữ chịu thượng, chịu khó, giàu đức hi sinh.
Mở đầu bài thơ là hình ảnh con cò chịu thương chịu khó và cũng là lời tâm tình của mẹ:
Con còn bế trên tay
Con chưa biết con cò
Nhưng trong lời mẹ hát
Có cánh cò đang bay.
Sau những lời tâm sự của mẹ là những câu hát ru chan chứa ân tình:
Con cò bay la
Con cò bay lả
Con cò cổng phủ
Con cò Đồng Đăng…
Cò một mình, cò phải kiếm lấy ăn,
Con có mẹ! con chơi rồi lại ngủ.
Con cò ăn đêm,
Con cò xa tổ,
Cò gặp cành mềm,
Cò sợ xáo măng…
Hình tượng con cò trong khổ thơ đầu là hình ảnh người mẹ lam lũ, suốt đời lo lắng cho con. Ấy thế nhưng mẹ vẫn dành cho con những lời hát ngọt ngào.
Lời hát ru của mẹ đã mang đến cho con giấc ngủ yên bình, hạnh phúc. Trong lời hát ru ấy có hình ảnh quê hương, đất nước, có hình ảnh nông thôn và phố phường náo nhiệt. Lời hát ru còn có sự lam lũ, gian nan, nhọc nhằn của mẹ. Thấm đẫm trong lời hát ru là những cảm xúc yêu thương đang dâng trào từ nơi trái tim mẹ. Dù mẹ phải vất vả trăm bề nhưng mẹ vẫn luôn ru con bằng điệu hồn dân tộc. Con luôn được mẹ vỗ về trong những âm điệu ngọt ngào, dịu dàng, sâu lắng. Dù vô thức nhưng con cũng đón nhận được tình cảm của mẹ bằng trực giác của mình. Tình cảm của mẹ đành cho con thật thiêng liêng, cao cả và không bao giờ cạn. Lúc nào mẹ cũng muốn ở bên cạnh con để chăm sóc, giúp đỡ con, che chở cho con:
Ngủ yên, ngủ yên, cò ơi, chớ sợ!
Cành có mềm, mẹ đã sẵn tay nâng!
Tấm lòng của mẹ đã làm cho tâm hồn con thêm phong phú. Lời ru của mẹ đi vào tiềm thức tuổi thơ:
Trong lời ru của mẹ thấm hơi xuân.
Bên cạnh lời ru hời của mẹ là dòng sữa ngọt ngào mà mẹ chắt chiu để nuôi con khôn lớn:
Sữa mẹ nhiều, con ngủ chẳng phân vân.
Mẹ luôn mang đến cho còn những cái con cần, ru để con say giấc ngủ, dòng sữa để nuôi con khôn lớn. Rồi mẹ đồng hành với từng chặng đường trưởng thành của con, mẹ luôn quan tâm lo lắng cho con.
Hình ảnh con cò trong khổ thơ thứ hai và thứ ba là hình ảnh người mẹ gắn bó thân thiết với con, quan trọng đối với con, mẹ theo cùng con đến suốt cuộc đời. Qua lời ru nặng nghĩa, nặng tình, mẹ đã làm nên chiều sâu trong tâm hồn con, giúp con mỗi ngày một hiểu biết. Mẹ đã chắp cho con đôi cánh bay cao, bay xa. Từ lúc lọt lòng cho đến lúc nằm nôi rồi đến tuổi tập đi, tập nói, mẹ luôn tần tảo nuôi con. Mẹ lo cho con từng miếng ăn, giấc ngủ.
Mang đến cho con những hương vị hạnh phúc của cuộc đời. Khi con đi học, cổng trường mở ra đối với con là niềm vui đối với mẹ. Con được mẹ quan tâm dạy bảo, mẹ vui khi con học hành tấn tới. Rồi con lớn lên, khi con làm thi sĩ, mẹ cũng là điểm tựa cho con:
Cánh cò trắng lại bay hoài không nghỉ
Trước hiên nhà
Và trong hơi mát câu văn…
Hình ảnh người mẹ thật quan trọng đối với cuộc đời con. Mẹ quan trọng với con từ thuở con nằm nôi đến lúc trưởng thành. Sự dìu dắt, nâng đỡ của mẹ đã đem đến hạnh phúc cho con. Đúng như nhà thơ Nguyễn Duy có nói:
Ta đi trọn một kiếp người
Cũng không đi hết một lời mẹ ru.
Bài thơ khép lại cung là lời ru chan chứa ân tình của mẹ:
À ơi!
Một con cò thôi
Con cò mẹ hát
Cũng là cuộc đời
Vỗ cánh qua nôi
Ngủ đi! Ngủ đi
Cho cánh cò, cánh vạc
Cho cả sắc trời
Đến hát Quanh nôi.
Lời ru ấy được lặp đi, lặp lại qua từng đoạn thơ đã tạo nên một âm hưởng vừa dân gian vừa hiện đại, nó thể hiện một vẻ đẹp của hình ảnh con cò, một vẻ đẹp thống nhất giữa tình cảm và hành động đối với con.
Bài thơ thành công trong cách vận dụng sáng tạo hình ảnh con cò trong ca dao, nó là điểm tựa của sự liên tưởng phong phú của nhà thơ để sáng tác những hình ảnh thơ độc đáo, biểu cảm giàu triết lí. Mỗi lần đọc bài thơ có ai mà không nhớ tới công ơn sinh thành và nuôi dưỡng của mẹ. Từ đó, mỗi chúng ta càng thấy rõ trách nhiệm của mình trước lòng mẹ bao la.
Có thể nói Con cò là một bài thơ hay. Thông qua cánh cò dập dìu trong lời hát ru, Chế Lan Viên muốn nói lên tấm lòng yêu thương và mong ước của người mẹ với đứa con yêu quí của mình và chắc chắn rằng em bé lớn lên trong lời ru ấy sẽ hiền hòa, hiếu thảo, nên người.
