Với hai câu văn ngắn gọn, hàm súc, Hoài Thanh đã nêu lên hai ý chính, hai khía cạnh bổ sung cho nhau: Văn chương vừa là “hình dung của sự sống”, vừa “sáng tạo ra sự sông”.
Khi nói văn chương là “hình dung của sự sống”, chắc hẳn nhà văn quan niệm những hình ảnh, sự vật trong văn chương chính là sự phản ánh những hiện tượng có thực ngoài đời. Theo đó, khi Hoài Thanh nhấn mạnh sự đa dạng “muôn hình vạn trạng” của cuộc sống ông đã vừa khẳng định nhiệm vụ phản ánh chân thực cuộc sống vừa khẳng định nội dung phong phú của văn chương.
Mặt khác, văn chương “còn sáng tạo ra sự sống. Điều đó có nghĩa là những tác phẩm văn học không chỉ tái hiện cuộc sông đơn thuần. Cái hiện thực bề bộn được đưa vào văn học một cách có chọn lọc và có định hướng. Người nghệ sĩ viết về một hiện tượng là để nói một điều gì đó. Muốn có sức biểu cảm, sức truyền đạt lớn như thế, anh ta không thể chỉ sao chép, “chụp ảnh” mà phải sử dụng cả sự hư cấu, trí tưởng tượng của mình. Khi đó, điều nhà văn phản ánh đã là một hiện thực được nhào nặn, không còn là nguyên mẫu nhưng đọc lên người ta vẫn nhận ra, sự thực và sự gần gũi quanh mình. Đó có thể là một hiện tượng xấu được nâng lên tầm khái quát khiến người ta dễ dàng nhận ra để loại trừ nó trong chính cuộc sông của mình. Đó có thể là ruột hiện thực đẹp đẽ, mới có mầm mống trong thực tế nhưng được nhà văn tưởng tượng, giả thiết, xây dựng lên, khơi gợi trong lòng người ước muôn vươn tói nó… Như vậy, bằng tác phẩm văn chương, nhà văn đã là người “sáng tạo ra sự sống”
Hoài Thanh chỉ diễn đạt luận điểm này một cách hết sức cô đọng, không có dẫn chứng. Đó là vì thực tế văn học đã là một minh chứng rất hiển nhiên mà bất cứ ai chỉ cần có một chút vốn hiểu biết về văn học đều hiểu đó là một chân lí.
Ngay từ thời xa xưa, các tác phẩm văn học dân gian đã thể hiện được cả hai đặc trưng này. Truyền thuyết ‘‘Sơn Tinh, Thuỷ Tinh “, dù thấm đượm màu sắc hoang đường, vẫn tái hiện rất chân thực những hiện tượng mưa gió, bão lũ, thiên tai, và chống thiên tai của ông cha ta trong thực tế, gắn với những địa danh rất cụ thể: núi Tản Viên, sông Đà… Nhưng cao hơn thế, người nghệ sĩ dân gian đã sáng tạo ra hình tượng Sơn Tinh với bao phép màu, bách chiến bách thắng. Qua đó, ông cha ta đã gửi gắm ưốc mơ về một sức mạnh chế ngự được thiên tai, bảo vệ cuộc sống ấm no. Nét sáng tạo đầy lãng mạn ấy chính là điều mà văn chương đã đem lại cho cuộc sống này.
