Khi được phát hiện lần đầu tiên cách đây hơn nửa thế kỷ, thuốc kháng sinh nhanh chóng được báo cáo như một phép lạ của y học hiện đại. Cùng với vắc-xin, chúng tạo ra một trong những tác động lớn nhất trong việc phòng ngừa tử vong vào thế kỷ 20. Nhưng hiện nay sau nhiều thập niên sử dụng trong lâm sàng, vi khuẩn đang dần kháng thuốc.
Thông qua lạm dụng quá mức và sử dụng sai thuốc kháng sinh một cách hệ thống, chúng ta đã và đang tạo ra các điều kiện hoàn hảo cho các dòng kháng thuốc có thể cạnh tranh với những dòng họ hàng ít kháng thuốc hơn của chúng và lây lan nhanh chóng. Tổ chức Y tế Thế giới nhấn mạnh vấn đề này trong Tuần lễ Thế giới Nhận thức về kháng kháng sinh (từ ngày 13-19/11), kêu gọi mọi người hạn chế sử dụng kháng sinh hoặc gây nguy hiểm cho thế giới với các nhiễm trùng nhẹ lại trở nên chết người. Tuy nhiên với vắc xin – là một can thiệp y tế lớn được sử dụng để kiểm soát bệnh do vi khuẩn tại sao lại không gặp phải vấn đề này?
Một nghiên cứu tổng quan do Royal Society công bố cho thấy có hai sự khác biệt căn bản giữa thuốc kháng sinh và vắc-xin có thể giải thích điều này. Thứ nhất là thời gian: kháng sinh thường được dùng khi nhiễm khuẩn đã xảy ra và quần thể vi khuẩn đủ lớn để gây bệnh. Ở giai đoạn này, vi khuẩn đã nhân lên nhiều lần. Mỗi lần vi khuẩn phân chia DNA của chúng sẽ được sao chép và những lỗi trong quá trình này có thể tạo ra biến dị trong quần thể đó.
Điều này có nghĩa là vào thời điểm một bệnh nhân uống thuốc kháng sinh, quần thể vi khuẩn đã đủ lớn và đa dạng để một dòng kháng kháng sinh có khả năng xuất hiện. Dòng mới xuất hiện này có cơ hội phát triển mạnh hơn trong môi trường này vì các dòng khác mà nó thường phải cạnh tranh sẽ bị kháng sinh tiêu diệt. Logic này được hỗ trợ bởi các nghiên cứu cho thấy rằng một quần thể vi khuẩn lớn hơn đang ở thời điểm điều trị, sự kháng thuốc sẽ tiến triển hơn.
Ngược lại, văcxin được đưa vào cơ thể trước khi có nhiễm khuẩn. Chúng đóng vai trò là mồi châm cho hệ thống miễn dịch chống lại bất kỳ nhiễm trùng nào trong tương lai, vì vậy vi khuẩn sẽ bị kiểm soát trước khi có cơ hội nhân lên.
Sự khác biệt thứ hai là tính phức tạp của cách thức vắc-xin phòng chống nhiễm khuẩn. Thuốc kháng sinh có xu hướng hoạt động bằng cách nhắm mục tiêu là một loại protein hoặc cơ chế cụ thể. Trong một số trường hợp, chỉ cần một đột biến có thể đủ để thay đổi mục tiêu vì thế thuốc không nhận ra vi khuẩn đó nữa - tức là làm cho vi khuẩn đó kháng kháng sinh.
Ngược lại một số loại vắc xin có thể tiếp xúc với hệ miễn dịch tạo thành một lượng lớn các protein vi khuẩn. Điều này thúc đẩy sự phát triển của một kho rất lớn các kháng thể, mà kho này sử dụng một lượng lớn các dòng tấn công nhằm ngăn nhiễm trùng do vi khuẩn. Khả năng vi khuẩn đồng thời phát triển khả năng chống lại sự tấn công của mọi loại kháng thể là rất nhỏ.
Tiêm chủng có thể giúp chống lại tình trạng sử dụng quá mức kháng sinh bằng cách phòng ngừa các nhiễm trùng cần phải điều trị bằng kháng sinh và giúp ngăn chặn sự lây lan của các dòng kháng. Chúng cũng cung cấp một biện pháp phòng ngừa cốt yếu chống lại các bệnh không còn có thể điều trị được bằng kháng sinh.
Nhiễm trùng do kháng thuốc được cho là nguyên nhân gây ra hơn 700.000 ca tử vong mỗi năm. Đến năm 2050, một số ước tính cho thấy con số này có thể tăng lên đến 10 triệu người, gây tử vong nhiều hơn bệnh ung thư. Vắc xin đưa lại cho chúng ta tình trạng sức khỏe vượt trội so với kháng sinh do đó việc đầu tư hơn cho vắcxin sẽ đóng vai trò quan trọng trong phản ứng của chúng ta đối với mối đe dọa sức khoẻ toàn cầu ngày càng tăng này.
