Cũng như 2 tiếng học-hành, học-hỏi, 2 chữ làm và ăn được nhân dân ta nói đến trong câu ca dao, tục ngữ thật sâu sắc. Đây là câu tục ngữ tiêu biểu nhất nói lên bài học làm người, thể hiện 1 triết lý sâu sắc và mối quan hệ giữa làm và ăn của mỗi người trong xã hội:

               "Có làm thì mới có ăn

       Không dưng ai dễ đem phần tới cho"

      Câu tục ngữ được diễn đạt dưới hình thức thơ lục bát, câu lục mộc mạc, giản dị như 1 lời ăn tiếng nói hàng ngày của bà con lao động về một sự thật hiển nhiên ở đời:"Có làm thì mới có ăn." Dân gian đã sử dụng cách nói điều kiện, hệ quả để chỉ ra một chân lý: Có làm là điều kiện có ăn là hệ quả. Chữ không dưng trong câu bát nghĩa là không bỗng chốc, không tự nhiên, không tự dưng. Chữ phần là miếng ăn, của cải, vật chất. Nghĩa câu bát bổ sung cho nghĩa câu lục, dân gian đã nhắc khẽ người đời nên biết, nên nhớ là không tự dưng, không bỗng chốc, vô cớ mà thiên hạ đem miếng ăn, của cải vật chất đến cho không mình.

      Qua câu tục ngữ, nhân dân ta đã phê phán những kẻ lười biếng, ăn bám, chỉ biết ỷ lại mà há miệng chờ sung. Siêng năng, chịu khó lao động thì ấm no, có bát ăn bát để. Lười biếng thì đói rét khổ cực chẳng ai cho, chẳng ai thương. 

      Câu tục ngữ chỉ rõ lao động là thước đo giá trị, phẩm giá của mỗi người, mỗi thành viên trong gia đình. Cần cù, siêng năng, chịu khó, dũng cảm, sáng tạo,... là những đức tính tốt đẹp được hình thành, phát triển trong lao động, làm nên nhân cách công dân. Và cũng vì thế mà các thói xấu, tệ nạn như lười biếng, ỷ lại, ngại khó, ngại khổ, tham lam,... đầu bị mọi người chê cười, khinh bỉ. Câu tục ngữ nêu lên 1 nguyên tắc:"Ra xã hội làm ăn bươn chải, liều thì ăn nhiều mà không liều thì ăn ít, muốn thành công thì phải trải qua đắng cay ngọt bùi, làm ăn muốn kiếm được tiền thì phải mạo hiểm 1 tí nhưng trong tầm kiểm soát."

      Học đi đôi với hành. Học tập khoa học, kĩ thuật,.. phải là niềm hăng say của thanh thiếu niên. Sự nghiệp công nghiệp hiện đại hóa đất nước giúp chúng ta hiểu sâu hơn 2 từ làm và ăn trong câu tục ngữ: "Có làm thì mới có ăn". Vì vậy chúng ta phải học giỏi, lao động tốt để được sống trong khoa học và giàu có là chí hướng, là nguyện vọng của mỗi chúng ta.

Bài có áp dụng câu nói của Bùi Xuân Huấn

Câu tục ngữ ‘Có làm thì mới có ăn…’nêu lên một nguyên tắc, một quan niệm đúng đắn, công bằng, về làm và ăn, về cống hiến và hưởng thụ: có làm thì có hưởng, làm tốt hưởng nhiều, làm ít, làm dở thì hưởng ít, không làm không hưởng. Trong xã hội cũ, nhân dân lao động đầu tắt mặt tối quanh năm mà vẫn đói rét, trái lại, tầng lớp trên không làm mà lại sống trong nhung lụa. Đó là nghịch lí, bất công: ‘Thằng còng làm cho thằng ngay ăn’, ‘Kẻ ăn không hết người tần không ra.

Lao động thủ công, lao động cơ bắp thật đáng quý. Một giọt mồ hôi, một hạt cơm vàng. Nhưng lao động kĩ thuật, lao động sáng tạo, tài kinh doanh quản lí mới là phẩm chất cần có, nên có đối với mọi người sống trong nền kinh tế – xã hội tri thức.