Huy Cận là một trong những gương mặt nhà thơ tiêu biểu của phong trào thơ mới. Những vần thơ của ông có cảm hứng chung đó chính là u buồn, sầu thảm, thể hiện nỗi buồn của thời thế. Tuy nhiên, bài thơ Đoàn thuyền đánh cá lại được viết trong nguồn cảm hứng hoàn toàn trái ngược, đó là cảm hứng lãng mạn, ngợi ca cuộc sống lao động của con người trong khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ.
Trong bài thơ Đoàn thuyền đánh cá, tác giả Cù Huy Cận đã phác họa lên một bức tranh thiên nhiên tuyệt sắc, không chỉ có cái hùng vĩ, rộng lớn của thiên nhiên vũ trụ mà nó còn đẹp trong chính khung cảnh, công việc lao động của người dân ven biển.
“Mặt trời xuống biển như hòn lửa
Sóng đã cài then đêm sập cửa
Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi
Câu hát căng buồm cùng gió khơi”
Thời điểm mà nhà thơ lựa chọn để miêu tả, đó chính là khung cảnh chiều tà, khi ánh mặt trời rực rỡ đang dần lùi về phía chân trời, bóng tối bắt đầu bao phủ không gian. Hình ảnh mặt trời lặn được nhà thơ liên tưởng đầy độc đáo, “Mặt trời xuống biển như hòn lửa”, so sánh mặt trời với hòn lửa không chỉ gợi ra màu sắc đỏ rực của mặt trời mà còn gợi ra cách liên tưởng vô cùng độc đáo, mặt trời lặn như hòn lửa chìm dần xuống đáy đại dương mênh mông. Bằng cảm hứng lãng mạn đầy tinh tế, Huy Cận nhìn những con sóng lớp lớp như cài then, như sập cửa, đánh dấu sự chấm dứt của một ngày dài, mở ra một không gian làm việc mới. Và đây cũng là thời điểm những đoàn thuyền đánh cá của ngư dân bắt đầu ra khơi.
“Hát rằng cá bạc biển Đông lặng
Cá thu biển đông như đoàn thoi
Đêm ngày dệt biển muôn luồng sáng
Đến dệt lưới ca đoàn cá ơi”
Khi những đoàn thuyền bắt đầu ra khơi, bắt đầu hành trình của công việc lao động trên biển. Những người ngư dân đã hát lên bài ca gọi cá đầy tha thiết, ca ngợi sự giàu có, trù phú của biển cả. Đó là những con cá bạc, cá thu đông đúc như đoàn thoi, những con cá muôn sắc màu rực rỡ như dệt lên trên mặt biển những luồng sáng đẹp đẽ. Như vậy ta có thể thấy được khung cảnh lao động không thuần túy là làm công việc lao động, kiếm sống mà nó cũng là sự hứng khởi, reo vui đầy lãng mạn của người ngư dân khi lao động.
“Thuyền ta lái gió với buồm trăng
Lướt giữa mây cao với biển bằng
Ra đậu dặm xa dò bụng biển
Đàn đan thế trận lưới vây giăng”
Hình ảnh đoàn thuyền đánh cá trong đêm tối cũng được nhà thơ Huy Cận điển hình theo cảm hứng lãng mạn, đoàn thuyền ra khơi hài hòa như lái gió với buồm trăng, nghĩa rằng công việc lao động này không chỉ của riêng những người ngư dân mà dường như có sự hài hòa, giúp sức của thiên nhiên vũ trụ. Từ “lướt” vừa gợi ra tốc độ nhanh cóng, đồng thời cho thấy được tư thế hiên ngang, chinh phục thiên nhiên vũ trụ trong thế chủ động của con người. Hai câu thơ sau lại đi miêu tả sự khéo léo, những kinh nghiệm của người dân khi lao động.
“Cá nhụ cá chim cùng cá đé
Cá song lấp lánh đuốc đen hồng
Cá đuôi em quẫy trăng vàng chóe
Đêm thở sao lùa nước Hạ Long”
Ở khổ thơ này, tác giả Huy Cận lại đi miêu tả biển Hạ Long trong đêm trăng rực rỡ, lấp lánh như sơn mài. Hình ảnh của những loài cá chen chật, phong phú, san sát bên nhau trong bức tranh đại dương bao la không có đường viền được gợi ra theo lối liệt kê: cá nhụ, cá chim, cá đé, cá song, cá đuôi. Không gian trên biển dưới con mắt của thi sĩ luôn biến ảo, sinh động. Hình ảnh của những người lao động cũng nổi bật với tư thế làm chủ nha.
