Thần thoại:
Đặc trưng: Vũ trụ quan tộc người được bộc lộ qua sự tổng hợp của nhiều yếu tố nghệ thuật.
+ Tính nguyên hợp điển hình
Đặc trưng bởi một nhận thức có tính tổng hợp tự nhiên mà kết quả là trong các hình thái ý thức xã hội đặc thù thần thoại chứa đựng rất nhiều yếu tố: triết học, khoa học, tôn giáo, nghệ thuật, nhân học….ở trạng thái sơ khai.
Đặc trưng nguyên hợp của thần thoại là hệ quả của một trình độ tư duy đặc trưng của con người trong tư cách chủ thể sáng tạo văn hóa nguyên thủy.
Đặc trưng tư duy thần thoại là kiểu tư duy tổng thể, một mặt phản ánh quan niệm “vạn vật hữu linh”, một quan điểm có tính phổ quát và tự nhiên trong vô thức tập thể nguyên thủy, mặt khác nó cũng phản ánh một kiểu nhận thức thực tại còn rất nhiều sai lệch, huyễn hoặc và điều này là có thật.
+ Tính lãng mạn trong tư duy phức thể huyền thoại.
Thần thoại trong vũ trụ của lời nói, lời kể của người đặt truyện nhuần thấm tính thiêng trong tâm thức chủ nhân thần thoại đã tham gia một cách tự nhiên vào các sinh hoạt lễ thức và tập tục, các hoạt động lao động và buông xả, các hình thức giải trí và hóa trang, những lời cầu nguyện và câu phù chú cùng các bài ca nghi lễ ... tạo nên một phức thể yếu tố hợp thành.
Đặc trưng của truyền thuyết:
Một là có tính hư cấu lịch sử:
+ Truyền thuyết khởi đầu bằng chức năng kể sử truyền đời và là “lịch sử hư cấu”. Khi phát triển đến đỉnh cao cả về nội dung tư tưởng và hình thức nghệ thuật, truyền thuyết trở thành thể loại văn học tự sự dân gian “hư cấu lịch sử”. + Theo Kiều Thu Hoạch, sự thật lịch sử trong truyền thuyết là sự thực nghiền ngẫm, cái thực về mặt tâm lí chứ không phải cái thực về mặt lịch sử (Trần Quốc Vượng). Những biểu hiện: tính lịch sử, yếu tố lịch sử, chất sử được hiểu là biện pháp nghệ thuật: Tính hư cấu lịch sử.
+ Tính hư cấu lịch sử tạo nên cái cốt lõi lịch sử. Nhưng cốt lõi lịch sử không phải là lịch sử đích thực, hoàn toàn như thực.
Hai là phản ánh lịch sử một cách độc đáo:
+ Tính sử trong truyện của truyền thuyết là đặc trưng khu biệt của truyền thuyết so với thần thoại, cổ tích.
+ Truyền thuyết kể sử truyền đời, tái hiện bản thân lịch sử một cách thẩm mĩ.
+ Trong lịch sử dựng nước, truyền thuyết là nguồn tài liệu phi lịch sử duy nhất phản ánh nguồn gốc giống nòi, dân tộc và giáo dục ý thức lịch sử trải nhiều thế hệ.
+ Trong lịch sử giữ nước, truyền thuyết vẫn tiếp tục phản ánh lịch sử một cách độc đáo về chủ nghĩa anh hùng tập thể với âm hưởng ngợi ca.
+ Không thể nói tất cả “cốt lõi lịch sử” trong mọi truyền thuyết đều là “sự thật lịch sử nhưng trong những trường hợp cụ thể, nó lại mang chứa sự thật – biểu hiện độc đáo lịch sử của truyền thuyết dân gian.
Ba là sự gắn bó sâu sắc, sống động và bền vững giữa truyền thuyết, tín ngưỡng và lễ hội.
+ Do là sự kết hợp độc đáo giữa “sự thật” và “hư cấu” trong mối quan hệ giữa folklore với thực tại biểu hiện đặc trưng thể loại nên nó thường xuất hiện giữa các nghi thức thờ cúng thần thành hoàng, trong các lễ hội…
