Câu chuyện ấy xảy ra cách đây đã lâu rồi và trở thành bài học đường đời đầu tiên của Dế Mèn. Mèn có một người bạn hàng, xóm là Dế Choắt. Nhà anh ở ngay kế bên nhà Mèn. Không được may mắn khoẻ mạnh, Choắt yếu ớt, ốm đau thường xuyên. Mèn lại khoẻ mạnh, nhanh nhẹn thêm tính nông nổi của tuổi trẻ nên Choắt sợ lắm. Có hôm sang chơi, nhìn nhà cửa luộm thuộm, bề bộn, Mèn ta lên giọng mắng mỏ, dạy cho Choắt một bài học: “Ôi thôi, chú mày ơi! Chú mày có lớn mà chẳng có khôn”: Đế Mèn dường như chỉ nói cho sướng miệng, chỉ muốn ra oai để thoả mãn tính tự kiêu của mình mà không để ý đến cảm giác của Dế Choắt. Trước những lời mắng mỏ, chàng Dế Choắt chí im lặng ngoan ngoãn. Càng như thế Mèn càng cho mình ghê gớm lắm. Rồi Choắt dè dặt nhờ vả Mèn đào giúp một cái ngách thông sang bên nhà mình, phòng khi tắt lửa tối đèn có thể chạy sang. Nhưng lúc đó, tính ích kỉ, coi thường người khác của Mèn ta trỗi dậy mạnh mẽ. Không cần suy nghĩ, ngay lập tức Mèn thẳng thừng từ chối và kèm theo một điệu bộ khinh khỉnh. Xong, Mèn ra về mà trong lòng không một chút bận tâm, bỏ mặc anh Choắt dáng thương

Nhưng Mèn đâu biết, cái thói hung hăng, hống hách ấy chỉ mang vạ vào thân mà thôi. Vì cái thói ấy mà giờ đây Mèn vẫn còn ôm một nỗi ân hận, ân hận mãi suốt cuộc đời và không thể làm lại được. Hôm ấy, nhìn thấy chị Cốc, bỗng Mèn ta nghĩ ra một trố nghịch dại và rủ Choắt chơi cùng. Biết lượng sức mình, Choắt từ chối dù rất sợ Mèn. Choắt còn khuyên Mèn đừng trêu vào, phải biết sợ. Mèn nghe thấy thật tức cái tai. Đời này Mèn nào đâu biết sợ ai ngoài mình, chỉ có Mèn quát tháo và dọa nạt người khác chứ làm gì có chuyện kẻ khác bắt nạt Mèn? Tức giận, Mèn quay lại cất tiếng trêu chị Cốc. Nhưng chị Cốc không phải hiền lành. Nghe tiếng trêu, chị ta trợn tròn mắt, giương cánh lên, như sắp muốn đánh nhau. Lúc đó quả Mèn có thấy sợ nên vội chui tọt vào hang, lên giường nằm khểnh. Lúc bấy giờ Mèn không hề nghĩ đến anh bạn Dế Choắt tội nghiệp đang loay hoay ngoài cửa hang. Như để trút giận, chị Cốc đã giáng những đòn đau điếng lên mình Choắt khiến Choắt không dậy được nữa, nằm thoi thóp. Lúc Mèn chạy sang thì đã muộn. Nói với Mèn vài lời trăn trôi, Choắt tắt thở. Chỉ tại cái tính ngông cuồng, kiêu căng, ích kỉ của Mèn mà Choắt đã phải lìa xa cõi đời. Choắt ra đi mãi mãi để lại cho Mèn bài học đường đời đầu tiên đau xót. Bài học ấy phải trả giá quá đắt… Đứng lặng giờ lâu trước mộ Choắt, lòng Mèn nặng trĩu

Chôn cất Choắt xong xuôi, Mèn đứng lặng hồi lâu trước ngôi mộ của người bạn xấu số. Hôm đó, bầu trời sáng lạ. Gió thổi to làm xao động cả một vùng cỏ um tùm. Nhìn nấm mộ bé nhỏ của Choắt, bỗng Mèn thây cảm giác lạnh chạy dọc sòng lưng. Mèn ân hận lắm. Khuôn mặt Mèn rầu rĩ, ảo não vô cùng. Đôi mắt đượm buồn, không dám ngẩng lên nhìn thẳng vào mộ bạn, có lẽ Mèn xấu hổ lắm. Hai bàn tay đan vào nhau bối rốì. Câu chuyện xảy ra bất ngờ khiến Mèn không kịp xoay xở. Trong nháy mắt, người, bận tội nghiệp đã nằm dưới kia rồi. Chỉ nghĩ đến đó thôi, Mèn không giấu nổi xúc dộng, nghẹn ngào nấc lên. Mèn quỵ gối, ngồi thụp xuống. Một giọt nước mắt vô tình rơi trèn nấm mộ rồi nhanh chóng thấm vào lòng đất. Giọt nước mắt đầu tiên ấy của chàng Dế Mèn kiêu ngạo là giọt nước mắt của sự ăn năn. Mèn gục đầu như thế một hồi lâu. Nhìn bóng Mèn in nghiêng, đổ dài trên mặt đất cũng thật đáng thương. Gió thổi càng mạnh hơn, từng bụi cỏ xô vào nhau loạt soạt.. Một lúc sau, Mèn từ từ đứng dậy, thắp cho Choắt một nén nhang. Đứng lùi lại một chút, Mèn cúi đầu suy nghĩ. Mèn suy nghĩ rất nhiều về bài học đường đời đầu tiên của mình, về thói hung hăng kiêu ngạo. Mèn giật mình nghĩ tới câu nói của Choắt trước khi chết: “Ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang vạ vào thân”. Càng nghĩ Mèn càng ghét bản thân. Một người ốm đau, bệnh tật như Choắt còn nhìn ra bài học đó thế mà kẻ lúc nào cũng cho mình thông minh như Mèn lại không thể hiểu nổi để cuôi cùng khi hiểu ra thì đã quá muộn.

Đứng lặng hồi lâu trước mộ Choắt, Mèn đau lòng và ân hận quá. Mèn trưởng thành hơn sau những gì đã xảy ra. Trời xế tà, bóng mây đã che khuất mặt trời. Trên cao, từng đàn chim bay về tổ, gió bắt đầu lặng hơn. Mèn lặng lẽ quay gót ra về. Đi được mấy bước, Mèn lại ngoảnh đầu nhìn mộ Choắt như để khắc sâu hơn nữa bài học đầu tiên vào tâm trí; Mộ bạn lùi xa dần phía sau lưng Mèn. Với những bước chậm chạp, sầu não, Mèn ra khỏi đám cỏ um tùm…

Bài học đường đời đầu tiên của Mền cũng là bài học của bao thế hệ trẻ tiếp theo. Bài học ấy quá đắt giá vì được đánh đổi bằng tính mạng của một người bạn. Có lẽ từ đây, chàng Dế Mèn sẽ thành con người khác, chững chạc và trưởng thành hơn. Qua bài học đó, những bạn trẻ chúng ta cũng cần phải suy ngẫm về cách Ịàm người.

Dế Choắt là người ăn sổi ở thì sống cho qua ngày ,ngầy ngò có chút yếu đuối .Cái tên Dế Choắt là do Dế Mèn đặt ra với thái độ mỉa mai, chế giễu. Dế Mèn nhìn Dể Choắt bằng con mắt khinh thường và cho rằng Dế Choắt thật xấu xí: Cái chàng Dế Choắt, người gầy gò và dài lêu nghêu như một gã nghiện thuốc phiện. Dã thanh niên rồi mà cánh chỉ ngắn ngủn đến giữa lưng... Đôi càng bè bè. nặng nề... Râu ria gì mà cụt có một mẩu và mặt mũi thì lúc nào cũng ngẩn ngẩn, ngơ ngơ.

Dế Mèn nói năng với Dế Choắt rất trịch thượng, kẻ cả. Tuy bằng tuổi nhưng Dế Mèn gọi Dế Choắt là chú mày và lên giọng dạy đời: ôi thôi, chú mày ơi! Chú mày có lớn mà chẳng có khôn. Khi nghe Dế Choắt than thở về sự ốm yếu của mình và muốn Dế Mèn đào giúp cho cái ngách thông qua hang Dế Mèn phòng khi bất trắc thì Dế Mèn lại giận dữ, mắng chửi Dế Choắt như mưa: - Hức! Thông ngách sang nhà ta? Dễ nghe nhỉ! Chú mày hôi như cú mèo thế này, ta nào chịu được. Thôi, im cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy đi. Đào tổ nông thì cho chết!

Đúng như Dế Mèn tự nhận: Ngẫm ra thì tôi chỉ nói lấy sướng miệng tôi. Dế Mèn không muốn nghe ai và cũng chẳng cần để ý rằng có ai nghe mình nói hay không. Dế Mèn đâu có thông cảm với khó khăn của bạn. Qua hành động và lời nói của Dế Mèn với Dế Choắt, ta thấy Dế Mèn là kẻ kiêu ngạo, coi nhẹ tình nghĩa xóm giềng và thiếu tình thương đồng loại. Thường thường, tuổi mới lớn có nhiều tính tốt và cũng có không ít tật xấu. Dế Mèn cũng vậy. Chú hay nghĩ ra những trò nghịch ngợm ranh mãnh, có khi gây hậu quả đáng tiếc. Lúc thấy bóng chị Cốc đậu trước cửa hang, Dế Mèn nảy sinh ý định rủ Dế Choắt trêu chọc chị. Khi Dế Choắt tỏ ra nhát gan từ chối thì Dế Mèn quắc mắt quát: Sợ gì? Mày bảo tao sợ cái gì? Mày bảo tao còn biết sợ ai hơn tao nữa?

Dế Mèn khoác lác nói với Dế Choắt: Giương mắt ra xem tao trêu con mụ Cốc đây này, rồi véo von ngâm bài ca dao nói về chị Cốc nhưng cố sửa đi đôi chút cho ý thêm nặng. Lúc chị Cốc nổi nóng thì Dế Mèn nhanh chân chui tọt vàotrong hang sâu thật an toàn, lên giường nằm khểnh bắt chân chữ ngũ đắc ý về trò nghịch của mình. Chỉ tội cho Dế Choắt trốn không kịp, bị chị Cốc mổ cho mấy nhát vào lưng gãy cả xương.

Nghe tiếng kêu thảm thiết của Dế Choắt, Dế Mèn sợ hãi nằm im thin thít. Lúc này, Dế Mèn mới biết thế nào là sợ. Đợi đến lúc chị Cốc đi rồi, Dế Mèn mới mon men bò sang hang Dế Choắt. Thấy Dế Choắt nằm thoi thóp thì hốt hoảng quỳ xuống, nâng đầu Choắt, thực sự hối hận về trò nghịch dại dột của mình:Tôi hối lắm! Tôi hối hận lắm! Cái chết oan của Dế Choắt đã thức tỉnh lương tâm Dế Mèn. để chuộc lại lỗi lầm, Dế Mèn đã chôn cất Dế Choắt chu đáo. Sau chuyện đó, Dế Mèn đã đau xót, ân hận, tự trách mình nông nổi, ngông cuồng và cũng từ đấy chú cố gắng sửa mình để trở thành người tốt.

Bài học đầu tiên mà Dế Mèn rút ra qua câu chuyện với Dế Choắt là: Ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn cũng mang vạ vào mình. Nhà văn mượn lời nhắc nhở của Dế Choắt để gửi tới các bạn đọc nhỏ tuổi lời khuyên không nên kiêu căng, tự mãn. Ngay từ nhỏ, chúng ta phải rèn luyện nhân cách để sau này trở thành người tử tế và hữu ích.

Đoạn trích trên đây tiêu biểu cho nghệ thuật miêu tả loài vật rất sinh động của nhà văn Tô Hoài. Bằng bút pháp nhân hoá đặc sắc, tác giả đã tạo cho nhân vật Dế Mèn một tính cách vừa rất riêng vừa rất chung. Dế Mèn đã trở thành nhân vật tiêu biểu với đầy đủ những nét đáng yêu và cả những tật xấu thường tình của tuổi mới lớn. Đọc truyện, chúng em tìm thấy ở Dế Mèn hình bóng của chính mình và càng suy ngẫm, càng thấm thìa những bài học quý giá mà nhà văn Tô Hoài đã khéo léo lồng vào trong đó.