Thuyết minh về Đền Cuông

Diễn Châu (Nghệ An) được biết đến không chỉ là nơi sản sinh ra nhiều nhân vật lịch sử nổi tiếng như Phùng Chí Kiên, Nguyễn Xuân Ôn, Đặng Văn Thụy, Cao Xuân Dục.. mà còn là vùng đất có nhiều di tích lịch sử và các danh lam thắng cảnh. Theo thống kê trong số 91 di tích lịch sử văn hóa thì đã có tới 13 di tích được công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia. Một trong số các di tích lịch sử văn hóa nổi tiếng là Đền Cuông nơi gắn liền với Thục An Dương Vương – vị vua huyền thoại của lịch sử dựng nước thời xa xưa.

Đền Cuông thuộc địa bàn xã Diễn An, huyện Diễn Châu, cách thành phố Vinh khoảng 30 km về phía Bắc, nằm trên núi Mộ Dạ, một ngọn núi thuộc dãy Đại Hải, cận kề quốc lộ 1A. Đền Cuông là một di tích lịch sử đã được Nhà nước xếp hạng, đồng thời cũng là một danh thắng nổi tiếng – nơi kết hợp hài hòa giữa kiến trúc và cảnh sắc thiên nhiên như thể đã có một sự thỏa thuận trước giữa tạo hóa và bàn tay con người.

Nhìn về tổng thể kiến trúc Đền Cuông được xây dựng theo kiểu chữ "Tam". Trải qua hàng nghìn năm, tam quan hiện nay đã chằng chịt rễ cây si leo bám, càng tạo nên nét cổ kính cho ngôi đền. Tòa trung điện theo kiểu chồng diêm 8 mái, các tòa khác trong đền đều có kiến trúc 4 mái, đầu đao cong vút. Các công trình đều đồ sộ, cột to, tường dày vững chắc nhưng không thô vì các chi tiết, hoa văn được đắp, chạm tinh tế, mà lại toát lên vẻ đẹp nhẹ nhàng, thanh thoát. Thượng điện đặt ban thờ Thục An Dương Vương, qua khoảng sân hẹp sang trung điện đặt ban thờ Cao Lỗ, tướng giúp vua chế tác nỏ thần. Đền Cuông có nhiều di vật quý: trống, chiêng, tượng thờ, đồ tế khí... Nơi đây còn lưu giữ nhiều tư liệu bằng chữ Hán trên các bức hoành phi, cột, trụ biểu nhắc nhở con cháu, muôn dân luôn nhớ ân đức Thục An Dương Vương.

Đền Cuông được xây dựng trên một vị trí thông thoáng, giàu chất sử thi. Trên núi Mộ Dạ ngày nay là cả một cánh rừng thông bạt ngàn. Sau núi là biển cả mênh mông, ngày đêm rì rào sóng vỗ. Ở phía Bắc chân núi là cửa Tư Hiền gắn với sự kiện bi hùng của đất nước - nơi cha con Thục An Dương Vương trên đường chạy giặc gặp bước đường cùng đã được Rùa Vàng hiển linh rẽ sóng mở đường cho vua cha về với biển. Tục truyền ở trên núi này có hơn 50 tướng sĩ của vua Thục trong bước đường cùng đã tuẫn tiết ở đây. Theo truyền thuyết, sau khi chém Mỵ Châu, An Dương Vương phi ngựa lên đỉnh núi Mộ Dạ. Từ trên đó, Ngài đã cởi mũ, cởi cờ, cởi áo bào, tháo kiếm và yên ngựa rồi tung ra bốn phía. Kỳ lạ thay, tất cả các thứ đó biến thành 5 ngọn núi có hình giống như cái mũ, cái kiếm, chiếc vành khăn… châu tuần quanh núi Mộ Dạ. Không những thế, Ngài còn dẫm mạnh chân xuống một tảng trên đỉnh núi và để lại một vết chân rồi mới gieo mình xuống biển tự vẫn. Nơi ấy một thời gian sau nổi lên phiến đá có hình bàn cờ tướng và dân đi biển thi thoảng vẫn thấy hình bóng An Dương Vương cùng thần Kim Quy ngồi đánh cờ trên đó...

Thăm Đền Cuông trên núi Mộ Dạ bất chợt ngẫm câu thơ của Tố Hữu “... Trái tim lầm chỗ để trên đầu/ Nỏ thần vô ý trao tay giặc/ Nên nỗi cơ đồ đắm biển sâu” lại thấy thương cho Mỵ Châu và mối tình oan nghiệt của nàng. Vào ngày đẹp trời, đứng trên núi Mộ Dạ phóng tầm mắt ra bốn phương mới thấy được hết những điều kỳ thú của một vùng non xanh nước biếc hữu tình. Sách xưa đã từng liệt kê trong số 8 cảnh đẹp của “Đông Yên Nhị Châu” (vùng đất thuộc tổng Yên Thành xưa) thì có 6 cảnh đẹp thuộc về Diễn Châu, một trong số các cảnh đẹp đó là Dạ Sơn Linh Tích (Dấu thiêng núi Mộ Dạ).

Hằng năm, vào các ngày 14, 15,16 tháng Hai âm lịch diễn ra lễ hội Đền Cuông. Đây là lễ hội lớn không chỉ của cộng đồng cư dân vùng Diễn Châu mà còn cả đối với cộng đồng cư dân cả nước để nhớ tới ân đức của Thục An Dương Vương. Vào dịp lễ hội, khách thập phương ở mọi miền đất nước tụ hội về đây. Những người con Diễn Châu xa quê cũng cố gắng thu xếp để về thăm quê vào đúng dịp này. Theo lễ tục, chiều ngày 14 tháng Hai là Lễ yết cáo để tạ ơn Thục An Dương Vương và trời đất; đêm ngày 14 là Lễ yến vị diễn ra mang đậm màu sắc tâm linh đồng thời phản ánh rõ nét văn hóa ẩm thực của cả vùng; sáng ngày 15 diễn ra hoạt động khá quan trọng của lễ hội Đền Cuông, đó là phần rước kiệu từ đình Xuân Ái (Diễn An), nhà thờ họ Cao (Diễn Thọ) ra Đền Cuông, lễ rước thường diễn ra rất sôi động, thu hút sự chú ý của mọi người; chiều 15 tháng Hai là phần Lễ tạ…

Sau phần lễ tục là phần hội, phần này diễn ra từ ngày 15 đến hết ngày 16 tháng Hai âm lịch. Ở lễ hội Đền Cuông, có nhiều hoạt động văn hóa dân gian như: chọi gà, cờ người, vật, đánh đu... cùng các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao như hát chầu văn, thi nét đẹp Đền Cuông, bóng bàn, kéo co, chọi gà, leo núi...

Người dân Diễn Châu cũng như người dân khác trong tỉnh và cả nước đến với lễ hội Đền Cuông không chỉ là dịp cầu phúc cầu tài mà còn là dịp để lòng người ghi nhớ đoạn kết của câu chuyện Loa Thành: An Dương Vương đem công chúa Mỵ Châu trốn kẻ thù, tới Diễn Châu thì dừng lại. Nhận ra sự thật, vua chém con gái yêu rồi theo thần Kim Quy đi về phía biển… Truyền thuyết và lịch sử, thực và hư, những dấu tích đã rêu phong, đã hoen mờ cùng thời gian, chỉ còn lại đó là một Đền Cuông linh thiêng và lòng ngưỡng vọng của nhân dân cũng đủ để rút ra bao điều đáng chiêm nghiệm…

Đến với lễ hội Đền Cuông du khách còn có thể đi thăm các chứng tích, nhất là các địa danh như núi Kiếm, núi Đầu Cân ở xã Nghi Thiết (Nghi Lộc), núi Mụa (núi Mũ) ở xã Diễn Phú, núi Mã Yên (Yên Ngựa) ở xã Diễn Thọ (Diễn Châu)... Đến với Đền Cuông là đến với một danh thắng có nhiều phong cảnh đẹp, đắm trong huyền thoại thiêng liêng đậm chất bi hùng lịch sử. Đó cũng là cách trở về cội nguồn, được hòa mình vào hồn thiêng sông núi của nước non Âu Lạc

Ẩn chứa trong mình những giá trị lịch sử, văn hoá truyền thống đặc sắc linh thiêng, Đền Mẫu Đông Cuông (Văn Yên) luôn là điểm đến của đông đảo du khách thập phương trong hành trình tâm linh trở về cội nguồn.Nhiều lễ vật trong mâm lễ cúng được người Tày Khao chế biến từ cốm.

Ngoài lễ hội chính vào ngày Mão tháng Giêng đầu năm, còn ít người biết đến lễ hội vào ngày Mão tháng Chín Âm lịch, hay còn gọi là lễ hội Cầu cơm mới với những nghi thức độc đáo, mang đậm bản sắc dân tộc.

Không sôi động và hoành tráng như lễ hội đầu năm, lễ hội Cầu cơm mới đền Đông Cuông năm 2012 được tổ chức vào ngày Mão đầu tiên của tháng 9 Âm lịch là một cuộc sinh hoạt tinh thần mang đậm màu sắc dân gian, ẩn chứa những nghi thức độc đáo của người dân bản địa. Đây cũng là dịp để nhân dân các dân tộc trên địa bàn huyện Văn Yên và du khách thập phương đến đền Đông Cuông chiêm bái, tỏ lòng kính trọng tổ tiên, thỏa mãn nhu cầu tâm linh với khát vọng trở về nguồn cội, đồng thời vui chơi giải trí,  mở rộng giao lưu thắt chặt thêm tình đoàn kết cộng đồng. Những ngày này, tuy chưa bước vào chính hội nhưng mỗi ngày có hàng trăm du khách thập phương đến thắp hương tạ ơn Đức Thánh Mẫu những sản vật của nền nông nghiệp từ mọi miền Tổ quốc, cầu cho mưa thuận gió hoà, quốc thái dân an.

Theo chương trình kịch bản được duyệt, lễ hội Cầu cơm mới đền Đông Cuông sẽ diễn ra trong hai ngày 20 và 21/10/2012 tức ngày mùng 6 và mùng 7 tháng 9 Âm lịch. Để lễ hội được tổ chức đúng nghi thức dân gian truyền thống, đồng thời phục vụ tốt nhất cho du khách thưởng thức những giá trị văn hóa đặc sắc được lưu truyền qua nhiều thế hệ, Ban quản lý di tích đền Đông Cuông, các cấp, các ngành và xã Đông Cuông đã  chuẩn bị cho lễ hội  rất chu đáo. UBND xã Đông Cuông đã thành lập Ban tổ chức và các tiểu ban phục vụ lễ hội Cầu cơm mới  năm 2012.

Bà Nông Thị Minh – Phó chủ tịch UBND huyện, Trưởng ban Quản lý di tích đền Đông Cuông cho biết: “Lễ hội Cầu cơm mới đền Đông Cuông năm 2012 do xã đứng ra tổ chức nhưng phần lễ đảm bảo được tổ chức trang trọng, đúng nghi thức dân gian truyền thống, phần hội phong phú đa đạng, được đổi mới về nội dung, mang tính xã hội hóa cao. Mục tiêu của lễ hội phải tạo được không khí thiêng liêng, trang trọng, đảm bảo an toàn, vui tươi, lành mạnh, kết hợp hài hoà giữa văn hoá truyền thống với hiện đại, duy trì các nghi lễ đã được phục hồi, nhằm tôn vinh bảo tồn các giá trị văn hoá truyền thống của lễ hội”. 

Theo phong tục, trước ngày diễn ra lễ hội Cầu cơm mới, tức sáng ngày mùng 6 tháng 9 Âm lịch, “giai chay” (trai chưa vợ) trong trang phục dân tộc Tày Khao truyền thống  rước trống chiêng đón ông Từ về đền để làm thủ tục bao sái lau dọn các ban thờ, thay nước, thay hoa và trầu cau mới. Buổi chiều mổ lợn làm lễ cúng tuần, thắp đèn nhang và mở cửa Hậu cung.

Lễ hội Cầu cơm mới được mở đầu bằng nghi lễ mổ trâu đen tế thần vào lúc 0 giờ ngày mùng 7 tháng 9  Âm lịch, lễ tế theo nghi thức hiến sinh cho trời đất, theo tập tục của người địa phương với nghi lễ linh thiêng và độc đáo của người Tày Khao. Cùng với các sản vật của địa phương, cốm xanh là lễ vật không thể thiếu trong mâm lễ dâng Mẫu trong lễ hội Cầu cơm mới đền Đông Cuông.

Điểm nhấn của lễ hội Cầu cơm mới đền Đông Cuông năm nay là Hội thi khéo tay giã cốm do người dân địa phương thực hiện. Đây là dịp hội tụ các nghệ nhân có kinh nghiệm trong việc làm cốm để truyền lại cho con cháu, giáo dục các thế hệ trẻ bảo tồn và phát huy giá trị, nét đẹp văn hóa truyền thống của người Tày Khao. Đây cũng là dịp để nhân dân xã Đông Cuông giao lưu, học tập kinh nghiệm, tiếp tục nâng cao chất lượng sản phẩm cốm, từng bước đưa sản phẩm cốm đền Đông Cuông trở thành hàng hóa phục vụ du khách thập phương.

Tại các thôn: Cầu Có, Khe Chàm, Gốc Quân, Đồng Tâm, Đồng Dẹt, người Tày Khao xã Đông Cuông  tưng bừng chuẩn bị tham gia Hội thi khéo tay giã cốm. Bà Mai Thị Tệ ở thôn Gốc Quân, năm nay đã trên 80 tuổi nhưng vẫn hào hứng đi khắp xóm dưới làng trên hướng dẫn con cháu cách làm cốm, chuẩn bị đất đắp bếp lò nướng lúa, chuẩn bị  loỏng giã cốm (máng gỗ dài gần 2m, rộng 30cm để có thể nhiều người giã cùng một lúc).

Bà Tệ cho biết: “Lúa nếp làm cốm là giống lúa dẻo, thơm, được chọn từng bông rồi buộc lại thành từng cum nhỏ, cho vào lò than củi nướng chín rồi giã bằng loỏng, sàng, sảy phải truyền dạy cho con cháu phong tục, tập quán của người Tày Khao, dạy cách làm cốm và các món ăn ngon từ cốm như cháo cốm, bánh cốm, chè cốm, xôi cốm để  tạ ơn Mẫu và dâng cúng tổ tiên trong lễ hội Cầu cơm mới, đồng thời để bồi bổ sức khoẻ để tăng gia lao động sản xuất”.

Lễ hội Cầu cơm mới của đền Đông Cuông năm 2012 không chỉ thuần tuý mang yếu tố tín ngưỡng mà còn là hình thức sinh hoạt văn hoá tinh thần mang đậm nét đạo lý, truyền thống tôn kính tổ tiên. Đây cũng là hoạt động mang ý nghĩa giáo dục truyền thống lịch sử, văn hoá sâu sắc, giúp các thế hệ Văn Yên hôm nay và mai sau tự hào về quê hương đất nước và luôn biết hướng về cội nguồn, đồng thời góp phần vào kết quả thành công chung của du lịch Yên Bái năm 2012.

                 chúc bạn học tốt

           cho mik ctlhn đi