* Diễn biến
Trịnh Văn Cấn, viên cai đội (caporal) lính khố xanh ở Thái Nguyên cầm đầu cuộc nổi dậy vào đêm 30 Tháng Tám năm 1917. Ông chỉ huy lực lượng 175 người lính giết giám binh người Pháp, Noël, đoạt khí giới đạn dược, rồi phá ngục, giết cai ngục Loew, giải cứu Lương Ngọc Quyến cùng 203 tù nhân. Nghĩa quân sau đó cướp kho bạc và làm chủ toàn tỉnh lỵ, trừ đồn lính khố đỏ cố thủ ở bên bờ sông Cầu.
Sáng 4 tháng 9 năm 1917, Lương Ngọc Quyến bị mảnh đạn pháo vào đầu và hy sinh. Sáng 5 tháng 9 năm 1917, các tuyến phòng thủ của nghĩa quân bị phá vỡ, nghĩa quân phải rút khỏi thị xã và phân tán về các vùng xung quanh. Tại núi Pháo, thuộc huyện Đại Từ, trong cuộc đánh trả các cuộc tấn công của địch, Đội Cấn bị thương nặng và không để rơi vào tay giặc, 21 giờ ngày 5 tháng 1 năm 1918, Đội Cấn đã tự sát. Bốn nghĩa binh còn lại đã lo chôn cất chủ tướng của mình chu đáo.
Cuộc khởi nghĩa Thái Nguyên kéo dài hơn 4 tháng đã làm rung chuyển chính quyền thực dân Pháp ở Đông Dương, chấn động dư luận thế giới, đã viết lên một trang sử vàng oanh liệt chống thực dân Pháp xâm lược.
* Kết quả
Cuộc khởi nghĩa Thái Nguyên 100 năm trước, tuy bị dập tắt, nhưng cùng với những cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn, Đô Lương, đã mở ra và in dấu vào lịch sử đấu tranh anh hùng của dân tộc thời cận đại, ảnh hưởng và cổ vũ mạnh mẽ cuộc Cách mạng Tháng Tám năm 1945 sau đấy, như lời hát “Tiến quân ca”, từ năm 1944 và cho đến ngày nay, sau 100 năm vẫn vang dội: “Bắc Sơn cùng Đô Lương, Thái Nguyên”!
