Nguyễn Văn Trỗi sinh ra trong một gia đình nghèo nhưng giàu truyền thống cách mạng, thân phụ là ông Nguyễn Văn Hóa (tự Thoàn) từng tham gia cách mạng chống Pháp, anh ruột Nguyễn Văn Toàn cũng tham gia chống Mỹ hoạt động tại Điện Bàn. Quê nhà tại làng Thanh Quít xã Điện Thắng (nay là xã Điện Thắng Trung), Điện Bàn, Quảng Nam. Sau Hiệp định Genève, năm 1956 (16 tuổi) anh rời quê hương vào Sài Gòn sinh sống và làm nghề thợ điện ở nhà máy điện Chợ Quán. Anh tham gia tổ chức Biệt động thành, Đại đội quyết tử cánh Tây - Nam Sài Gòn. Năm 1964, anh tham gia tập huấn cách đánh biệt động nội thành ở căn cứ Rừng Thơm, Đức Hòa (Long An). Ngày 02 tháng 5 năm 1964, anh xin tham gia nhiệm vụ đặt mìn ở cầu Công Lý (nay là cầu Nguyễn Văn Trỗi), để ám sát phái đoàn quân sự chính trị cao cấp của Chính phủ Mỹ do Bộ trưởng Quốc phòng Robert McNamara dẫn đầu sang miền Nam Việt Nam. Dù trước đó tổ chức có lời can ngăn không giao nhiệm vụ cho anh (do anh vừa cưới vợ được 19 ngày) nhưng anh quyết tâm nhận nhiệm vụ. Công việc bại lộ, anh bị bắt lúc 22 giờ ngày 09 tháng 5 năm 1964. Chúng tra tấn anh rất dã man nhằm tìm ra tổ chức đứng phía sau, nhưng không đạt kết quả. Chúng chuyển sang mua chuộc bằng những lời ngon ngọt, thậm chí đem chuyện gia đình vợ mới cưới xinh đẹp ra để hòng làm nao núng trái tim anh. Nhưng trước, sau chúng đều bị anh đáp lại bằng những lời đanh thép buột tội cướp nước của đế quốc Mỹ, và tội bán nước của bọn tây sai Nguyễn Khánh. Anh nói: "Tôi nói với mấy người, tôi làm việc phải, tôi giết bọn cướp nước thì dù nguy hiểm, thương tật hay hy sinh, tôi cũng vui lòng. Tôi không thể sống như bọn tay sai mong được an thân để làm hại đồng bào!" hay " Sống như các người tôi sống không nổi, sống như thế thà chết còn hơn". Những câu nói đó đến hôm nay còn nguyên giá trị và tính thời sự của nó. Anh đã tuyên bố với bọn đế quốc: " Còn đế quốc Mỹ không ai còn hạnh phúc nổi cả... Nơi nào có đế quốc Mỹ nơi đó có chất nổ"... Không khuất phục được anh, bọn Ngụy quyền Sài Gòn cùng quan thầy Mỹ đưa anh ra tòa án quân sự kết án tử hình.Để cứu anh, một tổ chức du kích Venezuela tuyên bố trao đổi anh với một con tin là trung tá không quân Mỹ, Michael Smolen mà họ vừa bắt giữ. Tuy nhiên, Mỹ và bọn tay sai đã lật lọng, đến phút chót. Sau khi viên sĩ quan Mỹ vừa đuợc trả tự do phía bên kia nửa vòng trái đất thì ở miền Nam Việt Nam, bọn chúng đưa anh đi xử bắn tại sân sau nhà lao Chí Hòa. Trước sự chứng kiến của nhiều phóng viên nước ngoài, những phút cuối cùng, bọn chúng "xốc" anh ra pháp trường, anh tập tễnh trên cái chân còn băng bột. Không cho bọn chúng giở trò rửa tội, không cho chúng bịt mắt, anh giật mảnh băng đen và khảng khái: " hãy để tôi nhìn quê hương lần cuối". Những lời cuối cùng được các phóng viên ghi lại: Trước khi những họng súng đen ngòm đầy tội ác chĩa về phía anh nhả đạn.
Anh hô vang:
"Hãy nhớ lấy lời tôi !
Đả đảo đế quốc Mỹ !
Đả đảo Nguyễn Khánh!
Hồ Chí Minh muôn năm !
Hồ Chí Minh muôn năm!
Hồ Chí Minh muôn năm!
Việt Nam muôn năm! "
Sự hy sinh anh dũng của Nguyễn Văn Trỗi là một tấm gương sáng cho hàng triệu trái tim người con yêu nước Việt Nam và bạn bè trên thế giới yêu chuộng hòa bình, bênh vực công lý; góp phần cổ vũ, tăng thêm nghị lực đấu tranh của các anh em đang bị tù đày; khơi dậy ở lớp thanh niên ngày ấy ý chí chiến đấu gan dạ hơn, sôi sục hơn. Lời hô của anh tại pháp trường như tiếng kèn xung trận, thôi thúc, khích lệ cả nước hăng hái xung phong sẵn sàng đánh giặc. Học tập gương chiến đấu của Nguyễn Văn Trỗi, khắp cả nước dấy lên phong trào thi đua, quyết tâm đánh thắng giặc Mỹ cứu nước. Lớp lớp thanh niên trên mọi miền đất nước noi gương anh, đi theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc, xông pha ra mặt trận chiến đấu, góp phần làm nên Đại thắng mùa Xuân năm 1975, giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ quốc
