Những ngày thơ ấu là một tập hồi kí trung thực và cảm động về tuổi thơ cay đắng của Nguyên Hồng trong chế độ cũ. Đây là tác phẩm có giá trị của Nguyên Hồng và cũng là tác phẩm có giá trị của văn học Việt Nam giai đoạn 1930-1945. Chương IV của tác phẩm đã miêu tả một cách sinh động những rung cảm mãnh liệt của một tâm hồn trẻ thơ đối với người mẹ, bộc lộ sâu sắc lòng yêu thương mẹ của bé Hồng. Tình thương mẹ thể hiện rõ trong tác phẩm đúng như nhận định trên.

Điều đó trước hết phải được thể hiện trong sự phản ứng của Hồng đối với người cô xấu bụng, luôn chia cách tình mẹ con của Hồng.

Hồng lớn lên trong hoàn cảnh thiếu tình thương, cha chết, mẹ cùng quẫn quá phải bỏ con đi tha phương cầu thực. Hồng sống nhờ vào các bà cô, thực chất là sống trong sự ghẻ lạnh và cay nghiệt của họ hàng giàu có. Hồng nhớ mãi câu hỏi đầy ác ý của người cô:

- Hồng, mày có muốn vào Thanh Hóa chơi với mẹ mày không?

Hồng hình dung vẻ mặt rầu rầu và sự hiền lành của mẹ, nghĩ đến cảnh thiếu thốn một tình thương đã bao phủ làm Hồng phải khóc thầm, Hồng cảm thấy tủi thân và muốn trả lời có. Nhưng khi nhận ra những ý nghĩa cay độc trong giọng nói và cái cười “rất kích” của cô, Hồng biết cô chỉ cố ý gieo rắc vào đầu óc Hồng những mối hoài nghi để Hồng khinh miệt và ruồng rẫy mẹ, do đó thoạt đầu Hồng phản ứng ngầm cúi đầu không đáp; sau đó Hồng nở nụ cười chua xót.

Hồng nghĩ: mẹ mình có tội tình gì mà các cô khinh miệt làm vậy? Một người đàn bà phải lấy người chồng nghiện hút, chồng chết, để lại sự cùng quẫn của nợ nần nên phải rời bỏ con cái, đi tha phương cầu thực... Đó là một cái tội ư? Mặc dù đã gần một năm nay mẹ Hồng không có một lá thư, một lời nhắn hỏi hay một đồng quà gửi về, nhưng Hồng vẫn thương mẹ vô cùng. Mẹ Hồng vốn là người rất tình cảm, rất thương con. Nhất định Hồng không để cho ai xúi bẩy hoặc làm mất đi tình cảm yêu mến giữa mẹ con Hồng. Nghĩ vậy, Hồng từ chối lời khuyên của cô:

- Không! Cháu không muốn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về.

- Sao lại không vào? Mợ mày phát tài lắm, có như dạo trước đâu!

Hồng im lặng cúi đầu xuống đất, lòng càng thắt lại, khóe mắt đã cay. Người cô lại vỗ vai Hồng cười và nói rằng:

- Mày dại quá, cứ vào đi, tao chạy tiền tàu. Vào mà bắt mợ mày may và sắm sửa cho và thăm em bé chứ. Nghe hai tiếng “em bé” mà bà cô ngân dài ra thật ngọt thật rõ, Hồng cảm thấy những âm thanh ấy xoáy chặt lấy tâm can. Lần này tình yêu thương mẹ của bé Hồng trỗi dậy mãnh liệt hơn. Trước tiên đó là sự xúc động bật ra thành tiếng khóc. Nước mắt Hồng chảy dài rồi chan hòa đầm đìa ở cằm và ở cổ.

Đây không phải là giọt nước mắt xấu hổ, tủi thân mà là giọt nước mắt của tình thương... Sao mẹ tôi lại vì sợ hãi những thành kiến tàn ác mà xa lìa anh em tôi, để sinh nở một cách giấu giếm...

Từ tình cảm ấy, Hồng đã biến thành lòng căm giận những cổ tục những thành kiến tàn ác đối với người phụ nữ. Giá những cổ tục đã đày đọa mẹ tôi là một vật như hòn đá hay cục thủy tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ ngay lấy mà cắn, mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi.

Chính tình thương đó đã giúp cho bé Hồng nhận ra đâu là lẽ phải, đâu là những người, những tập tục cần lên án... Tình thương ấy còn được biểu hiện một cách sinh động trong lần Hồng gặp mẹ sau này.

Tan học ở trường ra, Hồng chợt thoáng thấy một bóng người ngồi trên xe kéo rát giống mẹ, Hồng liền đuổi theo bối rối gọi:

- Mơ ơi! Mợ ơi! Mợ ơi...

Những tiếng ấy bật ra từ lòng khát khao được gặp mẹ của bé Hồng mấy lâu nay dồn nén lại. Đó là sự thổn thức của trái tim trẻ thơ bật thành tiếng gọi.

Hồng hồi hộp nghĩ: Nếu người đàn bà ấy không phải là mẹ thì sự nhầm lẫn không những làm Hồng hổ thẹn với bạn bè mà còn tủi nhục, đau khổ biết bao, chẳng khác gì người bộ hành ngã gục giữa sa mạc khi bị ảo ảnh dòng suối trong mát lành đánh lừa. Nghe tiếng gọi, bà mẹ nhận ra con, bảo xe chạy chậm lại và đưa nón vẫy. Một lúc sau, Hồng đuổi kịp, mồm mũi đều thở dốc, trán đẫm mồ hôi và khi trèo lên xẹ, Hồng òa lên khóc rối cứ thế nức nở làm mẹ cũng sụt sùi theo.

- Con nín đi! Mợ đã về với các con rồi mà.

Bà mẹ xoa đầu Hồng rồi lấy vạt áo thấm nước mắt Hồng - Hồng sung sướng đắm mình trong tình cảm yêu thương mẹ. Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngã vào cánh tay mẹ tôi, tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt. Hơi quần áo mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho lạ thường.

Chính vì tình thương mẹ nồng thắm nên Hồng mới có được cảm giác như vậy.

Hồng mải mê ngắm nhìn gương mặt mẹ hiền hiện trước, thấy khác hẳn khuôn mặt mà Hồng phải tưởng tượng Gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong và nước da mịn, làm nổi bật màu hồng của hai gò má chứ có xơ xác quá như Hồng nhắc lại lời người họ nội nói, Hồng lại nghĩ: Hay tại sự sung sướng bỗng được trông nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tôi lại tươi đẹp như thuở còn sung túc? Mải ngắm nhìn và suy nghĩ về mẹ, mải hưởng những cảm giác êm dịu khi được ngồi trong bàn tay người mẹ vuốt ve từ lúc lên xe cho đến khi về Hồng không còn nhớ mẹ đã hỏi và Hồng đã trả lời những gì với mẹ.

Những phút hạnh phúc đầy xúc động ấy, Hồng chỉ thấy những lời nói xấu của cô bị chìm đi. Sự xúc động của bé Hồng khi được gặp mẹ cho thấy tình yêu thương mẹ nơi cậu thật sâu sắc, nồng thắm. Đọc đoạn văn, em rất xúc động. Tình thương mẹ là nét nổi bật trong tâm hồn ngây thơ của cậu bé Hồng.

Qua miêu tả của nhà văn, ta thấy rõ thế giới tâm hồn phong phú, đạo làm con của cậu bé ngời sáng. Tình thương mẹ của bé Hồng như viên kim cương lấp lánh trong tác phẩm và trong lòng người đọc. Từ đó, em càng thấy rõ tình cảm éo le của Hồng, càng xót xa... và thấy rõ mình được sống trong lòng mẹ thật hạnh phúc.