1. Đầu thế kỷ XX, Nga vẫn là một nước quân chủ chuyên chế đứng đầu là Nga hoàng Nicôlai II.

Đây là chế độ chính trị lạc hậu nhất châu Âu lúc bấy giờ. Không những thế, Nga hoàng còn đẩy nước Nga vào cuộc chiến tranh thế giới thứ nhất (1914-1918), gây nên những hậu quả nghiêm trọng về kinh tế, xã hội cho đất nước. 

Về kinh tế, Nga vốn chỉ là nước tư bản chủ nghĩa phát triển trung bình, chủ nghĩa tư bản Nga phát triển muộn hơn các nước khác, ngày càng lạc hậu và lệ thuộc vào phương Tây, lại bị chiến tranh tàn phá làm cho nền kinh tế suy sụp. Sau 3 năm theo đuổi chiến tranh thế giới, đầu 1917, nền kinh tế Nga hoàn toàn kiệt quệ, sản xuất công nghiệp và nông nghiệp đình đốn, nạn đói diễn ra ngày càng trầm trọng .

Về xã hội, đời sống của nông dân, công nhân, nhân dân lao động và các dân tộc trong nước Nga vô cùng cực khổ. Từ đó, phong trào phản đối chiến tranh, đòi lật đổ Nga hoàng diễn ra khắp nơi. Mâu thuẫn giữa các tầng lớp nhân dân với triều đình Nga hoàng càng trở nên gay gắt.

V.I.Lê-nin với Cách mạng Tháng Mười Nga (Ảnh: tapchiqptd.vn)

2. Trước tình hình đó, Đảng Bôn-sê-vích do Lê-nin lãnh đạo đã tổ chức những cuộc biểu tình lớn và bãi công tập thể để lật đổ chế độ Nga hoàng thối nát.

Ngày 23/2/1917 theo lịch nước Nga (tức ngày 8/3/1917 theo dương lịch), nhân kỷ niệm ngày Quốc tế phụ nữ, 90.000 nữ công nhân  ở thủ đô Pê-trô-grát tiến hành biểu tình, mở đầu cho cách mạng. Ngày 25/2/1917 (10/3/1917),  Đảng Bôn-sê-vích quyết định chuyển sang tổng bãi công chính trị ở thủ đô, các cuộc xung đột giữa những người biểu tình và cảnh sát đã diễn ra.

Ngày 26/2/1917 (11/3/1917), theo lời kêu gọi của Đảng Bôn-sê-vích, công nhân chuyển từ tổng bãi công chính trị sang khởi nghĩa vũ trang. Công nhân còn kêu gọi binh lính đứng về cách mạng lật đổ Nga hoàng. Đến buổi chiều cùng ngày, nhiều nơi quân đội đã đứng về phía nhân dân, tấn công lực lượng cảnh sát của Nga hoàng.

Ngày 27/2/1917 (12/3/1917), cuộc khởi nghĩa lan ra khắp nơi ở thủ đô. Triều đình Nga hoàng phải huy động 60.000 binh lính đàn áp phong trào. Tuy nhiên, binh lính được nhân dân vận động đã bắn vào cảnh sát, bắt các nhân vật quan trọng của triều đình, buộc Nga hoàng Nicôlai II thoái vị. Chế độ quân chủ chuyên chế Nga hoàng đã bị lật đổ. Nga trở thành nước cộng hòa. Từ đó, các Xô viết đại biểu công nhân và binh lính được thành lập. Đến tháng 3/1917, toàn nước Nga có 555 Xô viết.

Cách mạng tháng Hai (1917) là cuộc cách mạng dân chủ tư sản kiểu mới vì lãnh đạo cuộc cách mạng là giai cấp vô sản và hướng đi lên của cuộc cách mạng là xây dựng chế độ xã hội chủ nghĩa.

Tuy nhiên, trong thời gian này, giai cấp tư sản cũng thành lập Chính phủ lâm thời. Từ đó, ở nước Nga đã xuất hiện cục diện hai chính quyền song song tồn tại với mục tiêu, đường lối chính trị khác nhau: Chính phủ lâm thời (tư sản); Chính phủ Xô Viết (vô sản).

3. Cục diện chính trị như trên không  thể kéo dài vì hai chính quyền đại diện cho hai giai cấp đối lập trong xã hội không thể cùng song song tồn tại.

Trước tình hình đó, Lê-nin và Đảng Bôn-sê-vích xác định cách mạng Nga lúc này là chuyển từ cách mạng dân chủ tư sản sang cách mạng xã hội chủ nghĩa với nhiệm vụ chính là lật đổ chính quyền tư sản lâm thời, thành lập chính quyền cách mạng của nhân dân.

Đầu tháng 10/1917 theo lịch Nga (11/1917 theo dương lịch), không khí cách mạng bao trùm cả nước. Lê-nin đã về nước trực tiếp lãnh đạo khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền.

Đêm 24/10/1917 (6/11/1917), cuộc khởi nghĩa bùng nổ, các đơn vị Cận vệ đỏ đã chiếm được những vị trí then chốt của thủ đô Pê-trô-grát và bao vây cung điện Mùa Đông, nơi ẩn náu cuối cùng của chính phủ lâm thời tư sản.

Đêm 25/10/1917 (7/11/1917), quân khởi nghĩa ồ ạt tấn công cung điện Mùa Đông. bắt giữ toàn bộ các thành viên của chính phủ tư sản. Khởi nghĩa ở Pê-trô-grát giành được thắng lợi. Chính phủ tư sản lâm thời đã bị lật đổ. Chính quyền đã thuộc về tay nhân dân. Sau đó, khởi nghĩa giành thắng lợi ở Mát-xcơ-va và nhiều nơi khác. Đầu 1918, cách mạng giành được thắng lợi hoàn toàn trên đất nước Nga rộng lớn. Cách mạng tháng Mười giành được thắng lợi rực rỡ.

Cách mạng tháng Mười đã đập tan ách áp bức, bóc lột của chủ nghĩa tư bản và chế độ phong kiến tồn tại lâu đời ở nước Nga; mở ra kỷ nguyên mới: lần đầu tiên trong lịch sử, giai cấp công nhân, nông dân, nhân dân lao động và các dân tộc ở nước Nga được giải phóng khỏi mọi ách áp bức, bóc lột, đứng lên làm chủ đất nước và vận mệnh của mình và  xây dựng chế độ mới: chế độ xã hội xã hội chủ nghĩa. Từ đó, nhà nước Xô viết dựa trên nền tảng liên minh công - nông dưới sự lãnh đạo của Đảng Bôn-sê-vích Nga đã ra đời. Với thắng lợi của  Cách mạng  tháng Mười Nga, chủ nghĩa Mác-Lênin đã trở thành hiện thực; làm cho chủ nghĩa tư bản không còn là hệ thống duy nhất trên thế giới.

Cách mạng Tháng Mười Nga mở đầu một thời đại mới "thời đại cách mạng chống đế quốc, thời đại giải phóng dân tộc". Dưới ảnh hưởng của cuộc cách mạng vĩ đại này, phong trào giải phóng dân tộc ở các nước phương Đông và phong trào công nhân ở các nước phương Tây có sự gắn bó mật thiết với nhau trong cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa đế quốc, thúc đẩy sự ra đời của nhiều đảng cộng sản ở các nước Đức, Hungari (1918), Mỹ (1919), Anh, Pháp (1920), Trung quốc, Mông Cổ (1921), Nhật Bản (1922),...

Cách mạng Tháng Mười Nga đã đi vào lịch sử nhân loại như một sự kiện trọng đại, mở đầu thời kì mới của nhân loại – thời kì lịch sử thế giới hiện đại.

4. Ở Việt Nam, vào cuối thế kỷ XIX đầu XX, trước ách thống trị tàn bạo của thực dân Pháp, nhân dân ta đã liên tục đứng lên đấu tranh. Đó là các phong trào yêu nước theo khuynh hướng phong kiến và khuynh hướng dân chủ tư sản. Các phong trào ấy, tuy diễn ra sôi nổi, nhưng đều thất bại. Sở dĩ như vậy là do những cuộc đấu tranh đó bị hạn chế về giai cấp và đường lối chính trị; hệ thống tổ chức thiếu chặt chẽ; chưa tập hợp được rộng rãi lực lượng của dân tộc, nhất là hai giai cấp cơ bản là công nhân và nông dân. Điều đó phản ánh địa vị kinh tế và chính trị yếu kém của hai giai cấp phong kiến và tư sản, phản ánh sự bất lực của họ trước những nhiệm vụ đặt ra của lịch sử; chứng tỏ con đường cứu nước theo hệ tư tưởng phong kiến và hệ tư tưởng tư sản đã bế tắc.

Như vậy, lúc bấy giờ, cách mạng Việt Nam lâm vào cuộc khủng hoảng sâu sắc về đường lối, về giai cấp lãnh đạo. Nhiệm vụ lịch sử đặt ra là phải tìm một con đường cách mạng mới với một giai cấp có đủ tư cách đại biểu cho quyền lợi của dân tộc, của nhân dân, có đủ uy tín và năng lực lãnh đạo để đưa cách mạng dân tộc, dân chủ đi tới thành công.

Trước  bối cảnh đó, Ngày 05/6/1911, Nguyễn Tất Thành-Nguyễn Ái Quốc-Hồ Chí Minh rời Tổ quốc sang phương Tây tìm đường cứu nước. Qua cuộc sống thực tiễn, nghiên cứu các cuộc cách mạng trên thế giới, nhất là cách mạng tư sản Pháp và Mỹ, Người đánh giá cao các cuộc cách mạng này, nhưng khẳng định: Đây là cuộc cách mạng "chưa tới nơi", tức là chính quyền vẫn còn nằm trong tay giai cấp tư sản, giai cấp công nhân, nông dân và nhân dân lao động vẫn còn bị áp bức, bóc lột. Cách mạng Việt Nam không thể đi theo con đường này.

Năm 1917, Cách mạng tháng Mười Nga thành công, Nguyễn Tất Thành đã tin tưởng, hướng theo con đường Cách mạng tháng Mười. Người rút ra kết luận: "Trong thế giới bây giờ chỉ có Cách mệnh Nga là đã thành công, và thành công đến nơi, nghĩa là dân chúng được hưởng cái hạnh phúc, tự do, bình đẳng thật, không phải tự do và bình đẳng giả dối như đế quốc chủ nghĩa Pháp khoe khoang bên An Nam. Cách mệnh Nga đã đuổi được vua, tư bản, địa chủ, rồi lại ra sức cho công, nông các nước và dân bị áp bức các thuộc địa làm cách mệnh để đập đổ tất cả đế quốc chủ nghĩa và tư bản trong thế giới".

Năm 1919, với tên mới là Nguyễn Ái Quốc, Người đã gửi tới Hội nghị Vecxai bản "yêu sách" đòi quyền lợi cho dân tộc Việt Nam.

Tháng 7/1920, Nguyễn Ái Quốc đọc bản Sơ thảo lần thứ nhất những luận cương về vấn đề dân tộc và vấn đề thuộc địa của Lê-nin. Người đã tìm thấy trong Luận cương của Lê-nin lời giải đáp về con đường giải phóng cho nhân dân Việt Nam, về vấn đề thuộc địa trong mối quan hệ với phong trào cách mạng thế giới,... Nguyễn Ái Quốc đã đến với chủ nghĩa Mác-Lênin. Khi nói về sự kiện này, Người hồi tưởng: "Luận cương của Lênin làm cho tôi rất cảm động, mừng đến phát khóc lên. Ngồi một mình trong phòng mà tôi như muốn nói to lên trước quần chúng đông đảo:  Hỡi đồng bào bị đoạ đày đau khổ! Đây là cái cần thiết cho chúng ta, đây là con đường giải phóng chúng ta".

Tháng 12/1920, tại Đại hội Đảng Xã hội Pháp ở thành phố Tua (Tours, Pháp), Nguyễn Ái Quốc bỏ phiếu tán thành việc gia nhập Quốc tế Cộng sản và tham gia thành lập Đảng Cộng sản Pháp. Sự kiện này đánh dấu bước ngoặt trong cuộc đời hoạt động cách mạng của Người, từ người yêu nước trở thành người cộng sản, và tìm thấy con đường cứu nước đúng đắn: "Muốn cứu nước và giải phóng dân tộc không có con đường nào khác con đường cách mạng vô sản".

Như vậy, Cách mạng Tháng Mười Nga 1917 đã có tác động sâu sắc đến con đường cứu nước của cách mạng Việt Nam mà Nguyễn Ái Quốc-Hồ Chí Minh đã tìm thấy. Cuộc cách mạng ấy đã chỉ rõ phương hướng đấu tranh giải phóng dân tộc trên lập trường cách mạng vô sản. Người nói: "Cách mệnh Nga dạy cho chúng ta rằng muốn cách mệnh thành công thì phải dân chúng (công nông) làm gốc, phải có đảng vững bền, phải bền gan, phải hy sinh, phải thống nhất,... Nói tóm lại là phải theo chủ nghĩa Mã Khắc Tư  (Mác) và Lênin".

100 năm đã trôi qua, kể từ Cách mạng tháng Mười Nga thành công (1917-2017) đến nay, dưới ánh sáng của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí minh, Đảng ta đã dẫn dắt nhân dân ta làm cách mạng giải phóng dân tộc, giành độc lập tự do cho đất nước, thực hiện thắng lợi các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm và quá độ tiến lên chủ nghĩa xã hội không qua chế độ tư bản chủ nghĩa, tiến hành đổi mới, mở cửa hội nhập kinh tế quốc tế, giữ vững thành quả cách mạng, giữ vững hoà bình, môi trường chính trị - xã hội ổn định để phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội, nâng cao toàn diện chất lượng cuộc sống của nhân dân. Những thành tựu to lớn của đất nước ta trong công cuộc đổi mới luôn gắn liền với con đường của Cách mạng tháng Mười 1917.