Mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất là mối quan hệ biện chứng. Tuy nhiên trong đó, vai trò quyết định vẫn thuộc về lực lượng sản xuất còn quan hệ sản xuất chỉ đóng vai trò tác động trở lại lực lượng sản xuất
Cụ thể, quan hệ sản xuất trên thực tiễn phải phụ thuộc phần lớn vào thực trạng phát triển của lực lượng sản xuất theo từng giai đoạn lịch sử xác định. Bởi lẽ, quan hệ sản xuất chỉ là hình thức kinh tế của quá trình sản xuất còn lực lượng sản xuất mới chính là nội dung vật chất và kỹ thuật của quá trình đó.
Tuy nhiên, với tư cách là hình thức kinh tế của quá trình sản xuất, quan hệ sản xuất luôn có khả năng tác động trở lại sự vận động và phát triển của lực lượng sản xuất. Sự tác động trở lại này có thể diễn ra theo hai chiều hướng chính đó là tích cực hoặc tiêu cực. Bởi điều này chịu sự chi phối từ yếu tố phù hợp hay không phù hợp của quan hệ sản xuất với thực trạng và nhu cầu của khách hàng. Vì thế, lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất không thể là hai yếu tố tách rời nhau trong xã hội.
Giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất còn là mối quan hệ có bao hàm khả năng chuyển hóa thành các mặt đối lập làm phát sinh mâu thuẫn cần được giải quyết để thúc đẩy sự phát triển liên tục của lực lượng sản xuất.
Không chỉ có mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất mà trong phạm vi tương đối ổn định của một hình thức kinh tế xác định, lực lượng sản xuất của xã hội sẽ luôn được bảo tồn. Không những thế, nó còn không ngừng được khai thác cũng như sử dụng và phát triển trong quá trình sản xuất, tái sản xuất trong xã hội hiện nay.
