Bài thơ Cảnh khuya được sáng tác trong một đêm trăng đẹp vào những năm đầu ở chiến khu Việt Bắc. Hai câu thơ đầu tiên nhà thơ đã đưa ra trước mắt người đọc một bức tranh cảnh khuya trong sáng và huyền ảo nên thơ, nên hoạ và nên nhạc. Trong bức tranh đó hiện lên hình ảnh người thi sĩ cùng với một tâm hồn thanh cao đang sống hoà đồng cùng với thiên nhiên và chiến khu Việt Bắc:
Tiếng suối trong như tiếng hát xaCâu thơ này diễn tả rất đúng về cảnh của núi rừng Việt Bắc hoà cùng với tiếng suối chảy đêm đêm giống như một bản nhạc của con người từ xa vọng lại. Tác giả đã so sánh tiếng suối này cùng với tiếng hát của con người. Đây cũng là một nét vẽ tinh tế và gợi tả được cảnh núi rừng chiến khu mang đến một sức sống và có hơi ấm của con người. Đối với câu thơ thứ hai: đó là “Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa” tại sao lại sử dụng chữ “lồng” bởi vì chữ này thật ấn tượng đã nhân hoá trăng và cổ thụ, hoa làm cho vần thơ trở nên trữ tình hơn. Chữ lồng giúp cho sự vật hiện lên sinh động và ấm áp. Câu thơ này chỉ viết lên bằng ba nét vẽ đó là tầng cao là trăng, tầng giữa là cổ thụ và tàng cuối là hoa, vần thơ này đầy ánh sáng kết hợp với câu đối “Trăng lồng cổ thụ” đối với “bóng lồng hoa” đã cho ra đời thực một bức tranh cân xứng và hài hoà cùng với ngôn ngữ sang trọng vừa mang đến tâm hồn và sắc thái cổ điển lại vừa mang đến sắc thái hiện đại cho bài thơ.
Tiếp đến hai câu thơ Cảnh khuya cuối cùng:
Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ,
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà.Câu thơ cuối cùng này nó diễn tả rất sâu sắc tâm tình của người thi sĩ, chiến sĩ tại chiến trường Việt Bắc. Câu thơ thứ ba mở ra khái quát bức tranh tuyệt vời của Việt Bắc và mở ra tâm trạng của người thi sĩ, một vị lãnh tụ. Không dừng lại ở đó câu thơ thứ tư còn lí giải với người đọc về tâm trạng của “người chưa ngủ” không chỉ bởi xúc động vì cảnh thiên nhiên đẹp đẽ mà lẽ “chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà”. Điệp từ “chưa ngủ” này được nhắc lại lần hai để tạo cho âm điệu bài thơ trở nên nhịp nhàng như là dòng cảm xúc tâm tình của Người. Một chữ “nỗi” đã nói lên được sự việc ngổn ngang phía trước còn chưa xong của đất nước đang xâm chiếm hết tâm hồn của Bác nên không thể yên tâm ngủ được.
Bài thơ Cảnh khuya chính là một trong những bài thơ trăng đẹp nhất của Hồ Chí Minh, tại đây có sự kết hợp hài hoà giữa tâm hồn thi sĩ lồng cùng với cốt cách chiến sĩ, màu sắc cổ điển hoà với cùng với hiện đại. Đây cũng là nét đẹp riêng của bài thơ với cảm hứng được lấy từ thiên nhiên chan hoà và cảm hứng của người yêu nước. Vì vậy nên khi đọc bài thơ của Bác Hồ chúng ta lại càng thêm kính yêu và tự hào về Người hơn.
