Nguyên nhân sụp đổ:

-Đã xây dựng mô hình chủ nghĩa xã hội chứa đựng nhiều sai sót, không phù hợp với quy luật khách quan trên nhiều mặt. 

-Những sai lầm tha hóa về phẩm chất chính trị, đạo đức của một số người lãnh đạo Đảng và nhà nước ở một số nước xã hội chủ nghĩa.

-Chậm sửa đổi trước những biến động của tình hình thế giới. Khi sửa chữa thay đổi thì lại mắc những sai lầm nghiêm trọng như rời bỏ nguyên lý đúng đắn của chủ nghĩa Mác-lênin.

-Sự chống phá của các thế lực thù địch chống CNXH trong và ngoài nước.

-Các nước cộng hòa trong Liên Xô đòi ly khai khỏi mái nhà chung Xô Viết.

-Ở Đông Âu: Do Đông Âu đã dập khuôn máy móc mô hình xây dựng Chủ nghĩa Xã hội ở Liên Xô nên nó không phù hợp với điều kiện và hoàn cảnh của mình.

→Nhận xét: Đây chỉ là sự sụp đổ tạm thời của một mô hình CNXH chưa khoa học, chứa đựng nhiều thiếu sót, sai lầm. Đây là một thất bại nặng nề của CNXH trên phạm vi toàn thế giới dẫn đến hậu quả là hệ thống CNXH trên thế giới không còn tồn tại.

Bài học cho các nước xã hội chủ nghĩa:

-Phải lấy chủ nghĩa Mác-lênin làm nền tảng tư tưởng để xây dựng chủ nghĩa xã hội.

-Phải giữ vững vai trò lãnh đạo tuyệt đối của đảng cộng sản và sự kiên định mục tiêu xây dựng Chủ nghĩa xã hội. 

-Đảng và nhà nước cần linh hoạt trong việc điều chỉnh cơ chế chính sách trước những biến động của tình hình thế giới sao cho phù hợp với thực tế đất nước.

-Trong thời kỳ quá độ lên CNXH phải tiến hành cải cách đổi mới đồng thời từ chính trị-kinh tế-xã hội- tư tưởng như trọng tâm là đổi mới về kinh tế. Phát triển kinh tế đi đôi với việc giữ vững chủ quyền dân tộc và cải thiện đời sống nhân dân. 

-Cảnh giác trước những âm mưu thủ đoạn chống phá của các thế lực thù địch chống CNXH.

Nguyên nhân sụp đổ của XHCN ở Liên Xô và Đông Âu- Trong một thời kì dài, công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội đem lại nhiều thành tựu to lớn nhưng càng ngày càng bộc lộ nhiều sai lầm thiếu xót dẫn đến sự sụp đổ chế độ XHCN ở Liên Xô và Đông Âu. Có nhiều lí do dẫn đến sự sụp đổ của XHCN ở Liên Xô và Đông Âu:+ Thiếu tôn trọng đầy đủ các quy luật phát triển khách quan về kinh tế - xã hội, chủ quan duy ý chí, thực hiện cơ chế tập trung quan liêu bao cấp thay cho cơ chế thị trường. Điều đó làm cho nền kinh tế đất nước thiếu tính năng động, sản xuất trì trệ, đời sống nhân dân không được cải thiện. Về mặt xã hội thì thiếu dân chủ và công bằng, vi phạm pháp chế XHCN. Tình trạng đó kéo dài đã khơi sâu lòng bất mãn trong quần chúng.+ Không bắt kịp sự phát triển của cách mạng khoa học - kĩ thuật hiện đại, đưa tới khủng hoảng về kinh tế - chính trị. Chậm sửa chữa, thay đổi trước những biến động lớn của tình hình thế giới, và khi đã sửa chữa, thay đổi thì lại rời bỏ những nguyên lí đúng đắn của chủ nghĩa Mác - Lê Nin.+ Khi tiến hành cải tổ lại phạm sai lầm trên nhiều mặt, làm cho khủng hoảng càng thêm nặng nề. Những sai lầm và sự tha hóa về phẩm chất chính trị và đạo đức cách mạng của một số người lãnh đạo Đảng và Nhà nước trong một số nước xã hội chủ nghĩa.+ Hoạt động chống phá của các thế lực thù địch trong và ngoài nước ( cuộc tấn công hòa bình mà họ thường gọi là cuộc cách mạng nhung ) có tác động không nhỏ làm cho tình hình càng thêm rối loạn.

- Sự sụp đổ của chế độ xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô và các nước Đông Âu trong những năm 1989 - 1991 đã gây nên những hậu quả hết sức nặng nề. Đó là một tổn thất lớn trong phong trào cộng sản - công nhân quốc tế. Hệ thống xã hội chủ nghĩa thế giới không còn tồn tại. Trật tự thế giới hai cực đã kết thúc. Nhưng đây chỉ là sự sụp đổ tạm thời của một mô hình chủ nghĩa xã hội chưa khoa học, chưa nhân văn và một bước lùi tạm thời của chủ nghĩa xã hội - như V.I. Lenin đã nói: Nếu người ta nhận xét thực chất của vấn đề, thì có bao giờ người ta thấy rằng trong lịch sử có một phương thức sản xuất mới nào lại đứng vững ngay được, mà lại không liên tiếp trải qua nhiều thất bại, nhiều sai lầm và tái phạm không ?