Chi tiết này xuất hiện trong đoạn gia đình Tràng (gồm thị và bà cụ Tứ) dùng bữa cơm trong ngày đói….
– Đồng thời là chi tiết một chi tiết đặc sắc góp phần thể hiện nội dung, tư tưởng của truyện ngắn và thể hiện tài năng miêu tả tâm lý của nhà văn Kim Lân.
– Nồi cháo cám làm sáng ngời tấm lòng của người mẹ già – bà cụ Tứ. Phải thiếu thốn, nghèo đói đến không còn gì ăn mới phải đi ăn cám. Nhưng khi bê nồi cháo cám lên mời các con mình, Bà cụ Tứ vẫn đầy hăm hở, lạc quan: “Chè khoán đây, ngon đáo để cơ”. Trong cái đói quay quắt, đứng cạnh bờ vực giữa sự sống và cái chết gần kề, ấy vậy mà bà vẫn lạc quan, vui vẻ. Thái độ lạc quan, vui vẻ ấy không xuất phát từ sự vô lo, vô nghĩ mà xuất phát từ lòng yêu thương, sự hi sinh của người mẹ già – bà cũng lo lắng, bà cũng buồn, bà cũng đã giấu các con mình khóc, nhưng bà đã nén lại tất cả, nở một tiếng cười, thả một niềm vui, mong muốn thắp lên chút tươi sáng, niềm tin cho các con giữa lúc nạn đói dồn con người đến cạnh bờ vực chết chóc.
– Nồi cháo cám ẩn chứa khao khát mái ấm gia đình của người đàn bà vô danh – thị. Khi nhận bát cháo cáo từ tay mẹ chồng, thị đã điềm nhiên và vào miệng miếng cháo cám đắng chát. Hàm ẩn trong thái độ điềm nhiên ấy là mong muốn đồng cam, cộng khổ cùng gia đình. Đồng thời đây cũng là minh chứng chứng minh rằng: Thị về một nhà cùng Tràng không phải vì miếng ăn mà vì khao khát hạnh phúc, mái ấm gia đình, được sống chung, được chia sẻ, được tiếp thêm sức mạnh để vượt nạn đói khủng khiếp này – tình người giữa nạn đói. Và qua cử chỉ điềm nhiên của thị, nhà văn Kim Lân đã ngầm gửi đến bạn đọc một thông điệp: Sẽ có lúc ta rơi vào hoàn cảnh khốn cùng, những người ở bên cạnh ta sớt chia, “đồng cam cộng khổ” họ đáng được trân trọng; người ta cần sống nhưng không phải lúc nào cũng sẵn sàng đánh mất lòng tự trọng để được sống; vật chất không phải tất cả; mọi thứ qua đi chỉ còn tình người ở lại.
– Nồi cháo cám là tấm lòng nhân đạo của nhà văn Kim Lân: Trân trọng khát vọng sống, tình người của những con người trong nạn đói (qua thái độ lạc quan, vui vẻ của bà cụ Tứ, Kim Lân đã gián tiếp thắp sáng lên niềm tin, khát vọng sống cho những con người trong nạn đói. Qua thái độ điềm nhiên của thị, nhà văn Kim Lân đã cho các nhân vật của mình: Tình người ấm áp giữa nạn đói quắt quay); cảm thông với hoàn cảnh bế tắc của họ; lên án, tố cáo mạnh mẽ tội ác của bọn thực dân Pháp, phát xít Nhật đã gây ra nạn đói khủng khiếp này.
- Đánh giá chung: Chi tiết “nồi cháo cám” là một chi tiết đặc sắc giàu dụng ý nghệ thuật và ẩn chứa tấm lòng nhân đạo của nhà văn Kim Lân. Đồng thời qua đó cho thấy được tài năng miêu tả tâm lí nhân vật vô cùng tinh tế của nhà văn Kim Lân.