Nguyễn Trãi được là một trong những thiên tài quân sự và là một nhà văn học lớn. Bình Ngô đại cáo được đánh giá là bản tuyên ngôn độc lập thứ hai của dân tộc ta. Bản tuyên ngôn này được mở đầu bằng một tư tưởng nhân nghĩa.
Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân
Quân điếu phạt trước lo trừ bạo.
Bài đại cáo được mở đầu bằng đạo lý nhân nghĩa:
" Từng nghe :
Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân
Quân điếu phạt trước lo trừ bạo"
Từ ngàn đời trước, kẻ thù phương Bắc luôn rình rập, luôn thừa cơ muốn xâm lược nước ta. Chúng gây ra biết bao nhiêu tội ác tày trời mà
" Trúc Nam sơn không ghi hết tội
Nước Đông hải không rửa sạch mùi.."
Trước những tội ác tàn độc của chúng đối với nhân dân ta, các vị tướng, vị vua qua các thời đã đứng lên chống lại, đuổi bọn tàn độc ấy ra khỏi lãnh thổ, bờ cõi thiêng liêng của nước nhà.
Muốn đánh đuổi được bọn ngoại xâm, các vị ấy phải hiểu rõ cuộc sống khốn khổ của nhân dân và những tội ác dã man của kẻ thù.
Hai dòng thơ trên đã thể hiện được một tư tưởng tiến bộ, tích cực, phù hợp với đạo lí chính nghĩa của dân tộc Việt Nam.
Tư tưởng, đạo lí nhân nghĩa mà Nguyễn Trãi muốn nhắc đến là "yên dân" nghĩa là giữ, là chăm lo cho nhân dân để nhân dân có cuộc sống ấm no hạnh phúc. Nhân nghĩa vốn là một một nội dung tích cực của Nho Giáo. Đó là sự hi sinh, thương yêu, đùm bọc giữa người với người. Với Nguyễn Trãi nhân nghĩa phải gắn liền với yên dân, trừ bạo. Muốn thế trước hết phải lo trừ bạo. "Quân điếu phạt" nghĩa là trừng trị kẻ tàn bạo làm ảnh hưởng đến cuộc sống yên bình của nhân dân, trong thời chiến đó chính là kẻ thù xâm lược, bán nước.
Tác giả đã nêu cao tư tưởng của nhân nghĩa. Bởi để yên dân trước nhất là phải lo trừ bạo. Nhân nghĩa phải gắn liền với chống xâm lược, bảo vệ cuộc sống yên bình cho nhân dân. Đây là một quan niệm mới mẻ. Với Nguyễn Trãi yêu nước là thương dân cứu nước là cứu dân.
Với tư tưởng Nhân nghĩa ấy, tác giả đã khẳng định được sự đấu tranh chống lại kẻ thù xâm lược của nước ta là chính nghĩa, phù hợp với lẽ trời với ý dân. Từ đó khẳng định được tài năng văn học xuất chúng của người anh hùng Nguyễn Trãi.
