Bằng bút pháp lãng mạn, phóng khoáng nhưng vẫn thật gần gũi cùng lối liên tưởng, so sánh độc đáo, Huy Cận đã gợi tả được phong cảnh đoàn thuyền đánh cá trên biển trong đêm trăng rất phong phú, tinh tế:

“Thuyền ta lái gió với buồm trăng

Lướt giữa mây cao với biển bằng,

Ra đậu dặm xa dò bụng biển,

Dàn đan thế trận lưới vây giăng.”

“Thuyền ta", ở đây đã đồng nhất “ta" và “thuyền", giữa người lao động và phương tiện lao động, vừa tạo quan hệ sở hữu, vừa gợi sự đồng hành, khiến con người bớt phần nào nhỏ bé, đơn độc trước biển cả. Nhà thơ đã quy tụ, lôi cuốn cả vũ trụ vào cuộc hành trình của người lao động. Gắn với “thuyền" là “buồm", “lái". Ở con thuyền đánh cá có điểm đặc biệt đến lạ lùng là hình ảnh “lái gió", “buồm trăng". “Gió", “trăng", “biển" vốn là hình ảnh thiên nhiên thi vị, thơ mộng, phóng khoáng và bay bổng, sự kết hợp này tạo ra cho người đọc cảm giác rất thú vị. Cách liên tưởng này thật ra gắn liền với thực tế, vì con thuyền không thể lướt trên mặt biển chỉ nhờ vào sức người, mà chính gió là “thuỷ thủ” đắc lực đã hỗ trợ con thuyền. Dường như công việc này không quá nặng nhọc, ngược lại còn rất thi vị, hứng thú. Đây không chỉ là cách diễn đạt hoa mĩ của văn chương, nó rất có chiều sâu. Chiều sâu ở đây là một nhận thức mới mẻ về cuộc sống người lao động. Khi con người ta làm chủ cuộc đời, hưởng thành quả lao động xứng đáng với công sức đã bỏ ra, thì lao động sẽ trở thành niềm vui, sự hứng thú, là cơ sở để thăng hoa cảm xúc, cất cánh trí tưởng tượng.
Ở câu thơ tiếp theo, động từ “lướt" đã diễn tả sự vận động nhanh chóng, nhẹ nhàng trên biển của con thuyền. “Mây cao", “biển bằng" khắc hoạ khung cảnh trời yên biển lặng. “Mây cao” là mây nhẹ, xốp, nghĩa là trời sẽ không mưa. “Biển bằng" là mặt biển bằng phẳng, ít gợn sóng. Có vẻ như thiên nhiên cũng ủng hộ, tạo điều kiện cho con người, làm nổi bật tư thế hiên ngang, tự do, thanh thản và nhẹ nhõm. Nếu nhìn từ xa, con thuyền như đang bay trên bầu trời vĩ đại với gió, với trăng, không hề có trở ngại nào.
Đoàn thuyền cùng những ngư dân đang “Ra đậu dặm xa dò bụng biển". Hệ thống động từ “đậu", “dò", “dàn đan thế trận", “vây giăng" đã thể hiện được không khí lao động khẩn trương, gấp gáp trên biển. Với trí tưởng tượng kết hợp cách nói khoa trương, gợi ra trước mắt ta hình ảnh đoàn thuyền đánh cá đang hùng dũng, hiên ngang hệt như dựng lại một trận đánh, mà người đánh cá là những chiến binh, chiến tướng với tầm nhìn chiến lược và khả năng phối hợp, tác chiến để khám phá, chinh phục thiên nhiên dữ dội. Đoạn thơ không chỉ khắc hoạ không khí lao động khẩn trương mà còn làm nổi bật lòng lạc quan, yêu đời, yêu nghề của những con người lao động trên biển cả với tất cả sự hăng say, kinh nghiệm nghề nghiệp cùng tâm hồn phơi phới.

Thuyền ta lái gió với buồm trăng

Lướt giữa mây cao với biển bằng

Hai câu thơ trong Đoàn thuyền đánh cá của Huy Cận mang đến cho ta bao xúc cảm. Lời thơ vang lên cùng bao thiết tha, tự hào. Đại từ  "ta" như sự tự khẳng định của con người trước biển cả bao la. Một loạt những từ vựng thiên nhiên được tác giả sử dụng trong bài như trăng, mây... đã góp phần mở rộng bức tranh cảnh biển đêm. Nhân hoá cũng trở thành phương tiện để tác giả bộc bạch cái tôi đầy cá tính trong thơ. Ca ngợi vẻ đẹp của thiên nhiên nhưng hoen cả, Huy Cận muốn tô đậm nét đẹp củ người lao động. Chính họ là người mang theo sức mạnh lớn để chèo lái con thuyền đi muôn nơi. Điệp từ "với" được dùng trong hai câu thơ như một sợi dây nối kết thiên nhiên sự vật. Hồn thơ Huy Cận còn thi vị hoá, lãng mạn hoá công việc lao động. Con người bỗng sánh ngang thiên nhiên, vũ trụ. Tạo ra hệ thống hình ảnh vũ trụ trong thơ chính là một nguồn cảm hứng lớn lao, lãng mạn trong thơ Huy Cận và đặc biẹt là trong Đoàn thuyền đánh cá.