I.Trách nhiệm của nhà Nguyễn trong việc để mất nước ta vào tay thực dân Pháp cuối thế kỷ XIX 1.Bối cảnh lịch sử : a. Thế giới: Từ nửa sau thế kỷ XIX các nước tư bản phương Tây đã tiến dần lên và trở thành những nước đế quốc chủ nghĩa. Gắn liền với quá trình đó là nhu cầu tìm kiếm thị trường nguyên liệu, nhân công- trong khi ở chính quốc các yếu tố này không còn - do vậy các nước đế quốc đã ráo riết chạy đua xâm lược thuộc địa. Trong bối cảnh đó các nước trong khu vực Đông Nam Á trong đó có Việt Nam với những điều kiện đất rộng người đông, tài nguyên thiên phong phú trở thành miếng mồi săn lùng của chủ nghĩa tư bản. Việt Nam cũng như các nước trong khu vực đều phải đương đầu với nguy cơ xâm lược nền độc lập bị đe doạ nghiêm trọng. Bối cảnh lịch sử nêu trên có thể được xem là nguyên nhân khách quan dẫn tới thực dân Pháp nổ súng xâm lược Việt Nam(1858), tuy nhiên cần phải thấy rằng từ việc bị xâm lược đến mất nước là một khoảng cách khá xa, không có nghĩa bị xâm lược là dẫn tới nguy cơ mất nước. Nếu chúng quan niệm như vậy thì vô hình chung chúng ta sẽ phủ nhận đi vai trò của nhân tố chủ quan- nhân tố giữ vai trò quyết định trong sự phát triển của lịch sử. Thực tế lịch sử nhân loại cũng như chính lịch sử Việt Nam đã chứng minh rằng: không phải bao giờ đứng trước sự xâm lược từ bên ngoài một quốc gia, một dân tộc cũng bị đồng hoá. Nếu ta gắn yếu tố khách quan và cho nó giữ vai trò quyết định, bỏ qua vai trò của yếu tố chủ quan thì điều đó có nghĩa chúng ta đã rơi vào thuyết “định mệnh” và như vậy sẽ không thể nào giải thích được những trang sử hào hùng của lịch Việt Nam thời kỳ Lý- Trần. Với quan niệm trên sẽ là kim chỉ nam cho ta nghiên cứu lịch sử triều Nguyễn. Nói cách khác để có thể đánh giá trách nhiệm của triều Nguyễn trong việc để mất nước ta vào tay Pháp cuối thế kỷ XIX chúng ta cần phải quan tâm đến bối cảnh thế giới và khu vực đồng thời cần phải tìm hiểu hoàn cảch thực tế của Việt Nam thời kỳ đó, từ đó rút ra yêu cầu lịch sử đặt ra cho Việt Nam vào cuối thế kỷ XIX là gì? và đứng trước yêu cầu lịch sử đó triều Nguyễn đã làm gì và làm được đến đâu từ đó chúng ta có cơ sở để đánh giá vai trò và trách nhiệm của triều Nguyễn trong lịch sử. b. Trong nước: Trở lại với hoàn cảnh thế giới và khu vực cuối thế kỷ XIX ta thấy rằng đứng trước sự xâm lược của chủ nghĩa tư bản phương tây thì một yêu cầu khách quan đối với các lịch sử các nước trong khu vực Đông Nam Á- một khu vực đất rộng người đông như chế độ phong kiến lại đang khủng khoảng- là phải nhanh chóng cải cách, canh tân đất nước củng cố quốc phòng, tức là phải nhanh chóng chấn hưng đất nước tạo ra tiềm lực mạnh có thể đối phó được trước âm mưu và hành động xâm lược của chủ nghĩa tư bản phương Tây. Việt Nam là một nước trong khu vực cũng không nằm ngoài yêu cầu lịch sử tất yếu khách quan ấy. Tuy nhiên ta cần thấy rằng ngoài những yêu cầu lịch được nêu ở trên thì Việt Nam với những nét riêng của lịch nước mình, đặc biệt là sự thành lập triều Nguyễn là dựa trên sự đàn áp một phong trào nhân dân tương đối tiến bộ với sự giúp sức của tư bản Pháp chính vì vậy mà ngay từ khi thành lập triều Nguyễn đã mang trong mình những mâu thuẫn