Ai-ma-tốp là một trong những nhà văn Nga nổi tiếng. Các sáng tác của ông đã vẽ lên hình ảnh một đất nước Nga trữ tình, xinh đẹp, thơ mộng với những con người giàu tình cảm. Nhiều sáng tác của ông dược đánh giá cao. Tác phẩm đầu tiên của Ai-ma-tốp là truyện vừa Gia-mi-li-ơ được A-ra-công – nhà văn Pháp xem là “bản tình ca hay nhất thế kỉ XX”. Truyện ngắn Người thầy đầu tiên nằm trong lập truyện Gia-mi-lia – truyện núi đồi và thảo nguyên được coi là một trong những tác phẩm gây nhiều xúc động nhất. Bên cạnh hình ảnh An-tư-nai, cô học trò nghèo khổ nhưng nghị lực và thành đạt, bên cạnh hình ảnh thầy Đuy-sen – người thầy giáo đầu tiên đem ánh sáng văn hoá khai sinh cho lũ trẻ làng Ku-ku-rêu, chúng ta không thể quên được hình ảnh hai cây phong – một hình ảnh sinh động, giàu ý nghĩa biểu trưng trong truyện ngắn nổi tiếng này.
Đoạn trích Hai cây phong mở đầu truyện vừa Người thầy đấu tiên như một khúc dạo đầu cho một bài ca dài về tình yêu quê hương và con người, là nỗi buồn nhớ khôn nguôi về quê hương của những người con xa cách. Trong đoạn trích này, hình ảnh hai cây phong là hình ảnh trung tâm, dược vẽ lên bằng tình cảm của nhân vật xưng “tôi” cùng với những kỉ niệm với chúng bạn suốt một thời thơ ấu.
Mở đầu đoạn trích, hai cây phong hiện lên sau những dòng văn tác giả dành để giới thiệu vẻ ngôi làng Ku-ku-rêu than yêu của mình. Không nhiều, chỉ với bốn, năm câu văn ngắn gọn nhưng hình ảnh ngôi làng nhỏ nhắn, xinh xắn nằm ven chân núi, trên một cao nguyên rộng,… hiện lên khá rõ nét. Rồi dường như, tâm trí của nhân vật xưng “tôi” bị chi phối hoàn toàn bởi một hình ảnh quen thuộc của ngôi làng – hình ảnh hai cây phong. Tác giả giới thiệu vị trí của nó : “Phía trên làng tôi, giữa một ngọn đồi, có hai cây phong lớn”. Hai cây phong gắn bó với nhân vật xưng “tôi” từ khi nhân vật có ý thức về sự có mặt của mình trên đời. Nhưng điều đặc biệt là hai cây phong đó không chỉ là kỉ niệm, là niềm vui của riêng tác giả mà dường như nó là bạn, là vật sở hữu của tất cả mọi người. Hai cây phong gắn với ngôi làng Ku-ku-rêu như máu thịt : “Dù ai đi từ phía nào đến làng Ku-ku-rêu chúng tôi cũng đều trông thấy hai cây phong đó trước tiên, chúng luôn hiện ra trước mắt hệt như những ngọn hải đăng đặt trên núi”. Hình ảnh hai cây phong lúc này như một báo hiệu bạn đã đến Ku-ku-rêu, như một lời chào thân thiết của ngôi làng nhỏ bé ấy với các vị khách qua làng. Chính sự hiện diện ấy làm cho con người ta rơi vào một thói quen “đều coi bổn phận đầu tiên là từ xa đưa mắt tìm hai cây phong thân thuộc ấy”. Sự ngự trị trong trái tim nhân vật xưng “tôi” của hai cây phong là cố hữu. Đến nỗi, nhân vật xưng “tôi” nhìn thấy hai cây phong trong cảm nhận và tưởng tượng. Mỗi lần về quê, nhân vật không thể không nhanh chóng đến với hai cây phong, để say sưa nhìn ngắm cho tới ngây ngất. Trong cảm nhận của nhân vật, hai cây phong của làng Ku-ku-rêu có những điều khác hẳn với các loài cây khác : “chúng có tiếng nói riêng và hẳn phải có một tâm hồn riêng, chan chứa những lời ca êm dịu”. Bằng tình cảm thắm thiết với hai cây phong, nhân vật xưng “tôi” nhận ra được cái tiếng nói riêng ấy và cảm nhận được những cung bậc tình cảm của chúng : “Dù ta tới đây vào lúc nào, ban ngày hay ban đêm, chúng cũng vẫn nghiêng ngả thân cây, lay động lá cành, không ngớt tiếng rì rào theo nhiều cung bậc khác nhau”. Một loạt những hình ảnh miêu tả sắc nét làm cho hai cây phong càng gây ấn tượng sâu sắc. Tiếp đó, nhân vật xưng “tôi” sử dụng một loạt những so sánh đặc sắc : “tưởng chừng như một làn sóng thuỷ triều”, “như tiếng thì thầm tha thiết”, “như một đốm lửa vô hình”, “cất tiếng thở dài một lượt như thương tiếc người nào”, “reo vù vù như một ngọn lửa cháy rừng rực”. Những hình ảnh so sánh đậm tính chất tạo hình khiến hai cây phong như đang hiển hiện rõ rệt trước mắt người đọc. Trong tất cả những so sánh mà nhà văn sử dụng, ta đều cảm thấy đây không phải là hai cây phong bình thường mà là hai cây phong mang trong mình những tình cảm rất con người. Những biểu hiện của chúng như là những biểu hiện khác nhau của tâm trạng con người. Những cụm từ so sánh ấy làm hai cây phong hiện lên lúc dịu dàng, trầm lắng, lúc mạnh mẽ, đủ đầy những cung bậc tình cảm rất con người. Trong hình dung của nhân vật xưng “tôi”, hai cây phong như hai anh em sinh đôi, hai con người với sức lực dẻo dai, dũng mãnh, với tâm hồn phong phú và có cuộc sống riêng của mình. Chính điều đó đã để lại ấn tượng sâu đậm trong tâm hồn nhân vật cũng như người đọc.
Ấn tượng về hai cây phong không thể phai mờ trong tâm trí nhân vật xưng “tôi”. Sau này, khi nhiều năm đã trôi qua “tôi mới hiểu được điều bí ẩn của hai cây phong. Chẳng qua chúng đứng trên đồi cao lộng gió nên đáp lại bất kì chuyển động khe khẽ nào của không khí, mỗi chiếc lá nhỏ đều nhạy bén đón lấy mọi làn gió nhẹ thoảng qua”. Nhưng tất cả những sự thật ấy, “cái chân lí giản đơn ấy” không làm tình cảm, những cảm nhận của nhân vật xưng “tôi” về hai cây phong thay đổi. Nhân vật “tôi” là một hoạ sĩ, một nghệ sĩ, người có tâm hồn phong phú và giàu cảm xúc. Khi đã hiểu ra tất cả nhưng trong anh vẫn không tan đi giấc mộng kì diệu của tuổi thơ. Ngược lại, những kỉ niệm và kí ức huyền ảo về hai cây phong vẫn luôn ám ảnh tâm trí anh mỗi khi nhớ về, theo anh suốt những năm tháng của cuộc đời. Với anh, sự kì diệu của hai cây phong là bất diệt và chúng gắn bó máu thịt với anh “Tuổi trẻ của tôi đã để lại nơi ấy, bên cạnh chúng như một mảnh vỡ của chiếc gương thần xanh…
Dường như trên con đường trở về làng Ku-ku-rêu thân yêu của mình, tâm trí của người hoạ sĩ cứ dần chìm sâu vào kỉ niệm êm đềm về hai cây phong. Những kỉ niệm của thời thơ ấu với chúng bạn như được đánh thức. Tác giả vừa nhớ lại vừa kể, tả một cách rất cụ thể thấm đượm cảm xúc mến thương ngọt ngào. “Cứ mỗi lần chúng tôi reo hò, huýt còi ầm T chạy lên đồi là hai cây phong khổng lồ lại nghiêng ngả đung đưa như muốn chào mời chúng tôi đến với bóng râm mát rượi và tiếng lá xào xạc dịu hiền”. Dường như ở đây có một mối giao cảm kì lạ và thiêng liêng. Hai cây phong như rất vui mừng chơi đùa với lũ trẻ. Trong những trò chơi đó, chúng cũng là những người bạn thân thiết và dịu hiền, che chở cho lũ trẻ. Hai cây phong như những người bạn lớn vô cùng thân thiết, bao dung, độ lượng và gắn bó với lũ trẻ trong làng. Còn lũ trẻ thì như những chú chim non ngây thơ, nghịch ngợm và ngộ nghĩnh, chơi đùa không biết mệt, không biết chán dưới gốc và trên hai cây phong đã thành cổ thụ.
Hai cây phong quan trọng với lũ trẻ, với nhân vật xưng “tôi” không chỉ bởi chúng là người bạn cùng tham gia vào những trò chơi thú vị với bọn trẻ, mà dường như điều quan trọng hơn là chính hai cây phong đã mang lại cho chúng một thế giới khác, mở rộng tầm mắt chúng với những chân trời bao la. Từ trên cao ngất, phép thần thông mở ra trước mắt lũ trẻ những điều kì thú, “cả một thế giới đẹp đẽ vô ngần của không gian bao la và ánh sáng”. Đó là một thế giới vừa quen vừa lạ mà nếu đứng dưới gốc cây phong hay trên cánh thảo nguyên, chúng cũng không thể nào thấy được. Cảm giác choáng ngợp làm chúng sửng sốt, nín thở, quên đi cả việc làm chúng thích thú bậc nhất là bắt tổ chim. Tiếp theo là chuồng ngựa nông trang bây giờ bỗng nhỏ lại, thảo nguyên hoang vu mất hút trong sương mờ, dòng sông lấp lánh như một sợi chỉ bạc chạy tới chân trời… ở trên không, chúng mới cảm nhận được sự mênh mông, không cùng, quyến rũ và đầy bí ẩn của đất đai, bầu trời cảnh vật của quê hương đất nước. Hai cây phong đã thức dậy trong chúng những suy nghĩ mà có lẽ trước đó lũ trẻ tinh nghịch này chưa bao giờ nghĩ tới : “Đã phải đấy là nơi tận cùng thế giới chưa, hay phía sau vẫn còn có bầu trời như thế này, những đám mây, những đồng cỏ và sông ngòi như thế này ?”. Đó là những suy nghĩ sẽ là bệ đỡ, bệ phóng cho những ước mơ vầ khát vọng lần đầu thức tỉnh trong tâm hồn những đứa trẻ làng Ku-ku-rêu. Khát vọng đã vượt qua khỏi ngôi làng nhỏ bé, đến với những miền đất xa xôi của Tổ quốc. Chính hai cây phong đã đem chúng đến với thế giới mở đầy thú vị ấy.
