Quan niệm của người xưa, thời gian là tuần hoàn, xuân đi rồi xuân lại đến. Quan niệm này xuất phát từ cái nhìn tĩnh lại lấy vũ trụ làm thước đo của thời gian. Từ quan niệm ấy người xưa có một lối sống an nhiên thuận theo lẽ tự nhiên và nhận thức rằng cái chết chưa hẳn dã là hư vô. Xuân Diệu lại có ý thức khác về thời gian như thế nào? Ý thức đó đã chi phối tâm rạng của tác giả như thế nào ta sẽ thấy rõ được ở khổ thơ tiếp theo của Vội vàng

Hướng dẫn phân tích Quan niệm của Xuân Diệu về thời gian trong "Vội vàng"

" Xuân đương tới nghĩa là xuân đương qua
...
"Chẳng bao giờ, ôi! Chẳng bao giờ nữa..."

          Mở đầu khổ thơ là nỗi hoài xuân của tác giả. Nhịp thơ 3/5 và dấu chấm giữa dòng như một nốt lặng đột ngột thể hiện trạng thái sững sờ, hụt hẫng của nhà thơ khi bắt gặp sự trớ trêu của cuộc sống, nhà thơ yêu đời vì cuộc sống quá đẹp đẽ, niềm yêu đời khiến nhà thơ sung sướng nhưng cũng chính vì niềm yêu ấy mà ông vội vàng bởi nỗi hoài xuân. Niềm sung sướng khi được hưởng thụ những hương sắc của cuộc đời chưa trọn vẹn thì dòng thơ đã đứt lặng giữa chừng bởi nỗi lo âu cuộc đời ngắn ngủi. Với nỗi ám ảnh của một người quá yêu đời, luôn sợ thiếu thời gian cho tình yêu đời, Xuân Diệu "không chờ nắng hạ mới hoài xuân", ông lo lắng nhớ nhung tiếc nuối mùa xuân ngay khi đang ở giữa mùa xuân. Điều đó chứng tỏ ông là người nhạy cảm tinh tế trước những bước chuyển của thời gian.

     Thời gian sẽ chẳng bao giờ ngừng lại, nó luôn chảy mãi. Đứng trước thiên nhiên vô tận, Xuân Diệu còn ý thức được sự hữu hạn của cá nhân, dự cảm lo âu về thời gian và sự ngắn ngủi của tuổi trẻ, mùa xuân của đời người chẳng hai lần thắm lại:

Xuân đương tới nghĩa là xuân đương qua
Xuân còn non nghĩa là xuân sẽ già

     Tác giả đã tạo ra giọng tranh luận để bảo vệ quan điểm của mình với người khác nhưng cũng là sự ngậm ngùi với chính mình. Nhà thơ đã dựng lên mối tương quan đối lập giữa những hình ảnh "non-già", "tới-qua", "còn-chẳng còn", "vẫn tuần hoàn- chẳng hai lần thắm lại" đã tô đậm bi kịch của kiếp người mang tâm hồn nghệ sĩ lãng mạn không bao giờ sống trọn vẹn được phần khao khát của chính mình. Nhà thơ đã lấy mùa xuân, tuổi trẻ làm thước đo cho cuộc đời mỗi con người. Tuổi trẻ là khoảng thời gian quý giá nhất nhưng cũng vô cùng ngắn ngủi. Cuộc đời con người và tuổi xuân được đặt trong mối quan hệ với không gian, thời gian mênh mông vĩnh hằng "Mà xuân hết nghĩa là tôi cũng mất" cho nên lại càng ngắn ngủi, hữu hạn biết bao nhiêu. Với sự thức tỉnh ý thức cá nhân sâu sắc, nhà thơ cảm nhận hơn ai hết một sự thật đáng buồn "Tuổi trẻ chẳng hai lần thắm lại" cho dù mùa xuân của đất trời vẫn cứ tuần hoàn, ngày hôm nay đã khác hôm qua, huống chi năm này với năm khác, nàng xuân thì trường sinh còn tuổi trẻ của mỗi người đều có giới hạn. Khát khao của người nghệ sĩ càng vô cùng lớn lao thì giới hạn của khiếp người càng trở nên ngắn ngủi, chật chội. Người đọc cảm nhận được sự lo lắng vì thấy được cái tàn phai héo úa của mùa xuân và tuổi trẻ ngay trong thời điểm tươi đẹp nhất. Quan niệm đó của nhà thơ xuất phát từ cái nhìn biện chứng về vũ trụ và cuộc đời, nỗi niềm khắc khoải thời gian vẫn thường trực trong tâm hồn nhà thơ. Tuy nhiên thực tế vẫn là thực tế, vũ trụ vẫn chuyển động như vốn dĩ, thời gian vẫn trôi, cuộc sống vẫn cứ tiếp diễn. Mỗi khoảnh khắc đều quý giá vô cùng vì đến là đi, không thể lấy lại, không thể lặp lại. 

     Tâm trạng tiếc nuối của tác giả khi nhận ra rằng thời gian vẫn cứ luôn dịch chuyển, và tuổi xuân cũng sẽ trôi đi. Đến đây cái vui rạo rực của phần trên dường như đã tan biến, nhường chỗ cho một nỗi u buồn, một nỗi niềm nuối tiếc khôn nguôi với cuộc sống tươi đẹp trên thế gian này:

Còn trời đất nhưng chẳng còn tôi mãi
Nên bâng khuâng tôi tiếc cả đất trời

     Hình ảnh cuộc đời tràn đầy hương thơm, màu sắc, âm thanh và niềm vui sống ở đoạn đầu đã thay bằng những chi phối buồn thảm ở đoạn hai này, cơn gió lo âu thì thào và hờn giận vì phải bay đi, chim chóc đang rộn ràng bỗng bặt im tiếng hót,  cuộc sống đang náo nức bỗng thảng thốt ngưng lặng vì nghĩ đến độ phai tàn sắp sửa. Thi sĩ thấy thời gian như ngọn gió, bay nhanh, lướt qua tất cả. Lúc tạo vật ở độ căng mọng nhất cũng là khi đối diện với sự ám ảnh tàn phai của thời gian. Tất cả đều bất ngờ, hụt hẫng, tiếc nuối. Thời gian có mùi, có vị chia phôi. Mỗi khoảnh khắc trôi qua là một chia lìa, một mất mát, bao nhiêu sự vật trên thế giới này mỗi khác. Cho nên cả trời đất, sông núi dâng lên một âm thanh duy nhất- âm thanh của sự chia ly.

          Tâm trạng của tác giả bao trùm lên cả cảnh vật. Vạn vật thở than ngậm ngùi đưa tiễn phần đời của chính nó. Những phần đời như thế ra đi không thể nào cưỡng lại nổi tạo thành dòng chảy không ngừng phôi pha, mất mát, chia lìa. Thời gian cứ lặng lẽ trôi, con người hữu hạn trong vòng tuần hoàn vô hạn của cuộc sống, nhà thơ muốn nhắn nhủ đến mọi người hãy sống vội vàng, đam mê cháy bỏng, sống hết mình để tận hưởng cuộc đời này thật trọn vẹn và ý nghĩa.