* Trong bài “Sông núi nước Nam”, Lý Thường Kiệt viết:
Sông núi nước Nam vua Nam ở
- Như vậy, ở đây, quan niệm nước gắn liền với vua, bảo vệ chủ quyền độc lập của dân tộc cũng chính là bảo vệ sự cai trị của nhà vua. Điều này hoàn toàn xuất phát từ quan niệm “trung quân ái quốc” truyền thống.
* Đến “Bình Ngô đại cáo”, Nguyễn Trãi viết:
Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân
Quân điếu phạt trước lo trừ bạo
- Như vậy, nước đã gắn liền với dân, và dân trong cách nhìn của Nguyễn Trãi là dân đen, con đỏ, là cả những hạng người đau khổ khốn cùng nhất trong xã hội phong kiến. Vì vậy, yêu nước cũng bao gồm cả yêu dân, và bảo vệ đất nước chính là để cho nhân dân được sống thanh bình no ấm. Đây là một bước tiến mới của tư tưởng yêu nước trong văn học trung đại.
- “Nam quốc sơn hà” được coi là bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của dân tộc ta. Trong tác phẩm này cũng nêu ra những yếu tố cơ bản xác định độc lập chủ quyền của dân tộc: đó là có hoàng đế riêng, có lãnh thổ riêng, được thần linh (sách trời) công nhận và khẳng định sự tồn tại mãi mãi của độc lập dân tộc bằng một lời tiên đoán, một dự báo đúng đắn cho tương lai: tất cả quân xâm lược sẽ đều thất bại.
- Đến “Nước Đại Việt ta”, Nguyễn Trãi tiếp tục kế thừa hai yếu tố cơ bản trong việc khẳng định độc lập chủ quyền dân tộc, đó là lãnh thổ riêng, hoàng đế riêng. Bên cạnh đó, ông có bổ sung thêm những yếu tố mới, không dựa vào thần linh mà dựa vào những chứng cớ có thật, hiển nhiên rõ ràng trong lịch sử, làm tăng thêm sức mạnh cho chân lí tồn tại vững bền của dân tộc ta. Nguyễn Trãi cũng nêu lên quá khứ oai hùng của dân tộc để nêu lên lời cảnh báo, cũng là lời thề giữ nước: bất cứ kẻ thù xâm lược nào dù hùng mạnh đến đâu cũng sẽ đều thất bại trước dân tộc Đại Việt.
