1.Tác giả:
- Nguyễn Quang Sáng, sinh năm 1932, quê ở huyện Chợ Mới, tỉnh An Giang.
- Trong kháng chiến chống Pháp, ông tham gia bộ đội, hoạt động ở chiến trường Nam Bộ.
- Từ sau năm 1954, tập kết ra ra miền Bắc, Nguyễn Quang Sáng bắt đầu viết văn.
- Những năm chống Mĩ, ông trở về Nam Bộ tham gia kháng chiến và tiếp tục sáng tác văn học.
- Tác phẩm của Nguyễn Quang Sáng có nhiều thể loại: truyện ngắn, tiểu thuyết, kịch bản phim và hầu như chỉ viết về cuộc sống và con người Nam Bộ trong hai cuộc kháng chiến cũng như sau hòa bình. .
- Năm 2000, ông được Nhà nước tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.
2. Tác phẩm:
a. Hoàn cảnh sáng tác:
- Truyện ngắn “Chiếc lược ngà” được viết năm 1966 - khi tác giả hoạt động ở chiến trường Nam Bộ những năm kháng chiến chống Mĩ và được đưa vào tập truyện cùng tên.
- Nói về hoàn cảnh viết truyện ngắn “Chiếc lược ngà”, Nguyễn Quang Sáng tâm sự: “Năm 1966, tôi từ miền Bắc trở về miền Nam. Vùng Đồng Tháp Mười mênh mông nước trắng. Tối đi ghe vào sâu trong rừng và sống ở một nhà sàn treo trên ngọn cây. Lúc đó, đoàn giao liên dẫn đường toàn là nữ. Tôi rất có ấn tượng với câu chuyện của một cô gái giao liên có chiếc lược ngà trắng. Sau khi nghe cô kể chuyện, tôi ngồi viết một ngày, một đêm là hoàn thành tác phẩm này”
* Vị trí: Văn bản trong sách giáo khoa là đoạn trích phần giữa của truyện.
b. Bố cục: 2 đoạn
+ Đoạn 1: Từ đến...đến... “Nó nói trong tiếng nấc, vừa nói vừa từ từ tuột xuống” -> Tình cảm cha con của bé Thu và ông Sáu trong ba ngày ông được nghỉ phép.
Đoạn 2: Còn lại -> Ở khu căn cứ, ông Sáu làm chiếc lược ngà tặng con.
c. Chủ đề: Diễn tả một cách cảm động tình cha con thắm thiết, sâu nặng của cha con ông Sáu trong hoàn cảnh éo le của chiến tranh.
d. Tóm tắt văn bản:
Ông Sáu xa nhà đi kháng chiến. Mãi đến khi con gái lên tám tuổi, ông mới có dịp về thăm nhà, thăm con. Bé Thu không nhận ra cha vì vết sẹo trên mặt làm ba em không giống với người cha trong bức ảnh mà em biết. Em đối xử với ba như người xa lạ. Đến khi Thu nhận ra cha, tình cha con thức dậy mãnh liệt trong em thì cũng là lúc ông Sáu phải lên đường trở về khu căn cứ. Ở khu căn cứ, người cha dồn hết tình cảm yêu quý, nhớ thương đứa con vào việc làm một chiếc lược bằng ngà voi để tặng con. Trong một trận càn, ông Sáu hi sinh. Trước lúc ra đi mãi mãi, ông đã kịp trao cây lược cho bác Ba, nhờ bạn chuyển cho con gái.
e. Tình huống truyện và ý nghĩa: Truyện được xây dựng trên hai tình huống cơ bản:
- Tình huống 1: Hai cha con ông Sáu sau tám năm xa cách nhưng thật trớ trêu là bé Thu không nhận cha, đến lúc em nhận ra và biểu lộ tình cảm thắm thiết thì ông Sáu lại phải lên đường.
- Tình huống 2: Ở khu căn cứ, ông Sáu dồn tất cả tình yêu thương và lòng mong nhớ đứa con vào việc làm cây lược ngà để tặng con, nhưng ông đã hi sinh khi chưa kịp trao món quà ấy cho con gái.
=> Như vậy, nếu ở tình huống thứ nhất bộc lộ tình cảm mãnh liệt của bé Thu với cha, thì tình huống thứ hai lại biểu lộ tình cảm sâu sắc, thắm thiết của ông Sáu với con.
Tình huống truyện đầy kịch tính chứa đựng nhiều yếu tố bất ngờ. Đó là những tình huống ngẫu nhiên song lại rất phổ biến, những tình huống đây éo le mà chúng ta thường gặp trong chiến tranh.
Đặt các nhân vật của mình vào các tình huống ấy, nhà văn muốn khẳng định và ngợi ca: tình cha con thiêng liêng, sâu nặng như một giá tri nhân bản sâu sắc. Tình cảm ấy càng cao đẹp trong hoàn cảnh chiến tranh.
g. Ngôi kể: Ngôi thứ nhất
Người kể chuyện là nhân vật bác Ba, người bạn chiến đấu thân thiết của anh Sáu cũng là người chứng kiến khách quan toàn bộ câu chuyện về cảnh ngộ éo le của cha con anh Sáu.
Tác dụng: Làm cho câu chuyện trở nên khách quan, đáng tin cậy, mạch kể tự nhiên, chân thực, gần gũi. Người kể hoàn toàn chủ động điều khiển nhịp kể và dẫn dắt nội dung câu chuyện theo dòng cảm xúc của mình. Khi cần, người kể có thể chủ động xen vào bày tỏ những suy nghĩ, thể hiện sự đồng cảm, chia sẻ với các nhân vật; hay đan xen ý kiến bình luận về các nhân vật, sự kiện trong truyện để dẫn dắt sự tiếp nhận của người đọc.
(*Ví dụ:
- Những lời nhận xét, bình luận của người kể chuyện:
“Trong cuộc đời kháng chiến của tôi, tôi chứng kiến không biết bao nhiêu cuộc chia tay, nhưng chưa bao giờ tôi bị xúc động như lần ấy”
…
“Cây lược ngà ấy chưa chải được mái tóc của con, nhưng nó như gỡ rối được phần nào tâm trạng của anh”)
- Cảnh ngộ éo le của cha con anh Sáu đã gợi lên bao nhiêu xúc động ở nhân vật kể chuyện: “ Tiếng kêu của nó như tiếng xé, xé sự im lặng và xé cả ruột gan mọi người, nghe thật xót xa. Đó là tiếng “ba” mà nó cố đè nén trong bao nhiêu năm nay, tiếng “ba” như vỡ tung ra đáy lòng nó” => Lòng trắc ẩn, sự thấu hiếu những hi sinh mà bạn mình phải chịu đựng khiến cho bác Ba “bỗng thấy khó thở như có bàn tay ai nắm lấy trái tim”)
+ Đồng thời qua những ý nghĩ, cảm xúc của nhân vật kể chuyện, các chi tiết, sự việc và nhân vật khác trong truyện bộc lộ rõ hơn, ý nghĩa tư tưởng của truyện thêm sức thuyết phục
h. Nhan đề là một cụm danh từ: “Chiếc lược” - 1 đồ vật bé nhỏ, bình thường; kết hợp với phụ ngữ “ngà” - ngà voi, rất quý giá => nhan đề gợi nhiều ý nghĩa:
+ Là kỉ vật của người cha liệt sĩ dành cho cô con gái bé bỏng
+ Là kết tinh của tình phụ tử; là biểu tượng của tình phụ tử thiêng liêng, sâu nặng
+ Chiếc lược ngà gắn kết các phần trong truyện và gắn kết các nhân vật trong câu chuyện xúc động này. Với Thu, chiếc lược là mong ước nhỏ bé nhưng thiết tha của cô bé lúc chia tay người cha thân yêu. Với anh Sáu, chiếc lược gửi gắm bao yêu thương mong nhớ con khi xa cách. Với bác Ba - người kể chuyện, chiếc lược lại trở thành cầu nối của tình cảm - tình cha con, và bác Ba như trở thành người cha thứ hai của Thu => cầu nối của tình cha con, tình đồng đội.
+ Thể hiện chủ đề tác phẩm:....
