Chim bồ câu được xem là loại thịt bổ dưỡng và quí, hiếm. Thịt chim bồ câu được chế biến nhiều món ăn trong các nhà hàng, quán ăn sang trọng, rất đắt tiền mà hầu như giới bình dân ít khi dám nghĩ tới. Như bồ câu rô ti, bồ câu quay, bồ câu nấu cháo đậu xanh… Ngoài ra, trong y học cổ truyền chim bồ câu còn dùng như một loại thức ăn vị thuốc. Bao gồm cả thịt chim gọi là cáp điểu nhục, huyết chim gọi là cáp điểu huyết, trứng chim gọi là cáp điểu noãn… Tùy vào bệnh trạng nên dùng bộ phận nào và nấu với gia vị gì cho hợp lý.
1. Một số đặc tính sinh học
Bồ câu ưa thích sống nơi rộng, thoáng đãng, sạch đẹp, yên tĩnh. Vì thế, khi chuồng bẩn thiểu, ồn ào, có nhiều kiến…. chúng thường bỏ chuồng bay đi nơi khác.
Sự sinh trưởng của bồ câu có thể chia làm 2 thời kỳ sớm và muộn. Thời kỳ đầu từ mới nở đến 12 ngày tuổi tốc độ lớn rất nhanh, tăng từ 12 hay 16g đến 216g. Thời kỳ thứ hai từ sau 12 ngày tuổi tốc độ lớn chậm lại.
Bồ câu khi trưởng thành thường sống thành từng cặp đôi một trống một mái, kể cả khi nuôi chuồng hoặc sống tự do bầy đàn. Khi lẻ đôi do con trống hoặc con mái chết, con còn lại sẽ bỏ chuồng bay đi nơi khác tìm bạn. Do đó khi bị lẻ bạn ta phải chọn ghép đôi cho chúng nhưng phải hết sức kiên trì mới có thể thành công. Tuy nhiên cũng có trường hợp con mái quyến rũ con trống nơi khác về chuồng nó ở.
Bồ câu có khả năng tự kiếm mồi, nhặt thóc ngoài ruộng đồng hoặc cơm, gạo rơi vãi trong các khu chợ, khu dân cư… Bồ câu rất thích ăn các loại hạt ngũ cốc, nhất là các loại đậu chứa hàm lượng đạm cao.
Bồ câu trống thường to hơn bồ câu mái, đầu thô, có phản xạ gù mái (lúc thành thục), khoảng cách giữa 2 xư­ơng chậu hẹp. Con mái thường có khối l­ượng nhỏ hơn, đầu nhỏ và thanh, khoảng cách giữa 2 xương chậu rộng.
Chim bồ câu mái có thể đẻ trải dài trong năm, lứa nọ tiếp lứa kia, khoảng cách giữa hai lứa khoảng 40 ngày. Một cặp bồ câu có thể sản sinh ra 12 đến 14 lứa trong một năm. Một cặp bồ câu có thể sinh sản trong 5 năm, nhưng sau 3 năm đẻ, khả năng sinh sản giảm, nên thay chim bố mẹ mới.
Muốn Chim bồ câu bố mẹ đẻ nhiều, nuôi con tốt đ­ược chọn làm giống, cần đảm bảo các yêu cầu như chim khỏe mạnh, mỏ xẻ, đuôi nhọn, lông toàn thân ống mượt, lông bụng dầy không bệnh tật, dị tật, lanh lợi… và chim đã được ghép đôi.
2. Chọn con giống
Để chăn nuôi chim bồ câu cho hiệu quả kinh tế cao, khâu chọn giống đóng vai trò quan trọng và vì bồ câu là loài đơn phối, khi nuôi chim nên mua loại chim từ 4-5 tháng tuổi.
- Bồ câu nuôi thịt
Chọn loại bồ câu nuôi thịt thường có trọng lượng lớn, nhiều thịt, lớn nhanh, một năm cho nhiều lứa đẻ. Thông thường chim câu màu trắng có nhiều ưu thế nổi trội vì cơ bắp phát triển, thân dài, khối lượng cơ thể lớn, nhanh đạt độ trưởng thành.
- Nuôi bồ câu cảnh
Thường có màu sắc phong phú, đa dạng, dáng chim ngộ nghĩnh như có chóp lông đầu, đuôi xòe như chim công, có viền mỏ… Hiện nay có rất nhiều giống nuôi cảnh khác nhau của nhiều nước.
- Nuôi bồ câu đưa thư
Thường có khối lượng cơ thể nhỏ, sãi cánh dài và nhỏ, ít lông cánh thứ cấp. Độ bay cao đạt 100 - 150 mét, tốc độ trung bình của một chuyến bay 50 - 50 km/giờ. Để đưa thư với khoảng cách 70km thường sử dụng chim 1 tuổi, nếu khoảng cách xa hơn sử dụng chim 2 tuổi. Thư được xếp gọn, có kích thước 8 - 14 cm và buộc vào chân chim. Chim đưa thư được luyện tập tốt có thể nhớ đường về với khoảng cách 1.300km.
- Nuôi bồ câu bay thi
Chọn chim bay thi thường chọn giống địa phương, nhỏ con, có tập quán bay cao, bay theo đàn, chịu đựng được khí hậu thời tiết bất thường, nhớ chuồng. Chọn chim bay thi thường có kinh nghiệm giỏi hoặc có bí quyết gia truyền.
Những năm gần đây, đa dạng đối tượng gia cầm nuôi, chúng ta đã nhập về các dòng bồ câu năng suất cao nhằm nhân thuần và lai với bồ câu nội để tăng năng suất thịt. Các dòng bồ câu pháp VN1, TiTan và MiMas đã được nghiên cứu và thích nghi với điều kiện nước ta.
3. Tập cho bồ câu ăn
- Thời gian và số lần cho ăn: 2 lần trong ngày buổi sáng lúc 8h, buổi chiều lúc 15h, nên cho ăn vào một thời gian cố định trong ngày.Cho ăn đúng giờtạo thói quen, dù có đi ăn xa khi đến giờ ăn chim rủ nhau về nhà để ăn thức ăn quen thuộc của chủ.
- Định lượng: Tuỳ theo từng loại chim mà chúng ta cho ăn với số lượng thức ăn khác nhau, thông thường lượng thức ăn bằng 1/10 trọng lượng cơ thể
- Chim dò (2-5 tháng tuổi): 40-50g thức ăn/con/ngày
- Chim sinh sản: (6 tháng tuổi trở đi)
+ Khi nuôi con: 125-130g thức ăn/đôi/ngày
+ Không nuôi con: 90-100g thức ăn/đôi/ngày
- Lượng thức ăn/đôi sinh sản/năm: 45-50kg
Sau khi được nuôi tập trung ở giai đoạn chim dò đến 5 tháng tuổi và đã ghép đôi tự nhiên, mỗi đôi đó được chuyển sang 1 ô chuồng riêng đã được chuẩn bị sẵn sàng về máng ăn, máng uống, ổ đẻ, máng đựng thức ăn bổ sung như đã hướng dẫn ở trên. Giai đoạn này có chế độ chăm sóc, nuôi dưỡng riêng.
Chuồng phải có máng nước đổ đầy uống cả ngày. Nước phải sạch sẽ, không màu, không mùi và phải thay hằng ngày, mực nước vừa phải tránh gây tràn ra ngoài làm ẩm ướt. Có thể bổ sung vào trong nước Vitamin và kháng sinh để phòng bệnh khi cần thiết, trung bình mỗi chim bồ câu cần 50-90ml/ngày.
4. Chăm sóc và tập chim non làm quen
Tập cho chim làm quen với mèo và rắn: mỗi lần cho chim ăn mang kèm theo con mèo bên cạnh, tập cho ăn chung, gần nhau, mèo không vồ chim, chim không sợ mèo. Với rắn: dùng con rắn nhựa cho làm quen với chim, rồi cho rắn vào chuồng chim. Chim sẽ dạn dĩ dần với động vật lạ.
Giữ chim ở lại chuồng tránh tình trạng chim bay bỏ chủ mà đi chủ khác: Tập cho chim quen hơi chủ bằng cách nuôi chim càng non càng tốt. Thường xuyên thăm nom các ổ chim mới nở, làm chim trở nên “dạn" gần gũi với chủ hơn.
5. Chế độ chiếu sáng
Chim bồ câu rất nhạy cảm với ánh sáng. Sự đẻ trứng chỉ phụ thuộc vào một phần ánh sáng nhưng sự ấp trứng lại phụ thuộc chặt chẽ vào yếu tố ánh sáng. Bản năng ấp trứng của bồ câu phụ thuộc vào thời gian chiếu sáng ban ngày tối thiểu là 13 giờ. Do đó chuồng trại thiết kế thoáng đảm bảo cung cấp đủ ánh sáng cho chim. Tuy nhiên, ở miền Bắc, ban ngày mùa đông ánh sáng ngắn, có thể lắp bóng đèn 40W chiếu sáng thêm vào ban đêm (nếu nuôi theo quy mô lớn) với cường độ 4-5W/m2 nền chuồng với thời gian 3-4h ngày
6. Chăm sóc chim sinh sản
Khi ghép đôi xong, quen với chuồng và ổ, chim sẽ đẻ. Trước khi chim đẻ, chuẩn bị ổ (chỉ dùng 1 ổ). Dùng rơm khô, sạch sẽ và dài để lót ổ. ở những lứa đầu tiên chim thường có hiện tượng làm vãi rơm gây vỡ trứng, do đó nên bện 1 vòng rơm lót vừa khít đường kính của ổ.
- Nơi ấp trứng phải yên tĩnh, đặc biệt với chim ấp lần đầu nên giảm bớt tầm nhìn, âm thanh, ánh sáng để chim chuyên tâm ấp trứng. Chim bồ câu thường đẻ trong khoảng thời gian từ 3 đến 5 giờ chiều do vậy cần hạn chế vào chuồng chim và khống chế chuột, mèo, rắn...vật lạ, bởi vì sẽ làm cho chim hoảng loạn, không đẻ hoặc ngưng đẻ ngay lập tức.
- Theo dõi ngày chim đẻ bằng sổ sách ghi chép cụ thể hoặc nếu máng ăn được làm bằng tôn thì dùng bút dạ ghi trực tiếp lên máng số chuồng, ngày đẻ. Nhờ vậy chúng ta có thể ghép ấp những quả trứng có cùng ngày đẻ hoặc chênh lệch nhau 2-3 ngày (số lượng trứng ghép ấp tối đa 1 ổ 3 quả )
- Trứng đẻ 5 – 7 ngày phải soi kiểm tra, nếu trứng không có trống loại bỏ ngay, trứng còn lại chuyển qua cặp đẻ cùng ngày để ấp. Có thể dựa vào kinh nghiệm để nhận biết được trứng có phôi hay không thông qua màu sắc của vỏ trứng. Những đôi chỉ nở 1 con thì chúng ta cũng có thể ghép nuôi con vào những ổ 1 con khác với ngày nở chênh lệch nhau 2-3 ngày (có cùng ngày nở là tốt nhất), số lượng con ghép tối đa 1 ổ 3 con.
- Khi chim ấp được 18 -20 ngày sẽ nở, nếu quả trứng nào mổ vỏ lâu mà chim không đạp vỏ trứng chui ra thì người nuôi cần trợ giúp bằng cách bóc vỏ trứng để chim non không chết ngạt trong trứng.
7. Thời kỳ nuôi con
Trong thời kỳ nuôi con (từ khi nở đến 28 ngày tuổi), cần thay lót ổ thường xuyên (2-3 ngày/lần), để tránh sự tích tụ phân trong ổ vì đó là nơi lý tưởng cho ký sinh trùng, vi khuẩn và virus.
- Nuôi dưỡng chim non
Khi chim non được 7-10 ngày mới tiến hành cho ổ đẻ thứ hai vào. Sau khi tách mẹ, ổ đẻ tương ứng được bỏ ra rửa sạch, phơi khô để bố trí lứa đẻ tiếp theo.
- Chim dò nuôi hậu bị sinh sản(2-5 tháng tuổi)
Sau khi được 28-30 ngày tuổi chúng ta tiến hành tách chim non khỏi mẹ.
Chim dò được nuôi thả ở chuồng quần thể với lứa tuổi tương đương nhau. Sau khi rời ổ, chim non chuyển sang một giai đoạn mới phải tự đi lại, tự ăn. Giai đoạn này chim còn yếu, khả năng đề kháng và khả năng tiêu hoá kém dễ sinh bệnh. Do đó cần chú ý công tác chăm sóc nuôi dưỡng. Giai đoạn này nên bổ sung Vitamin A, B, D, các chất khoáng...vào nước uống để chống mềm xương, trợ giúp tiêu hoá và chống các bệnh khác. Trong giai đoạn đầu có một số con chưa quen cuộc sống tự lập không biết ăn, uống do đó người nuôi phải kiên nhẫn tập cho chim non.
8. Dồn trứng, dồn con
Kiểm tra nghiêm ngặt, tuyển lựa trứng, ghi chép số chuồng, ngày đẻ. Trứng đẻ 5 ngày phải soi, nếu trứng không có trống loại bỏ ngay, trứng còn lại chuyển qua cặp đẻ cùng ngày để ấp. Khi 3 cặp chim nở, sẽ tách một cặp con dồn cho hai cặp nuôi. Cặp còn lại 7 ngày sau đẻ tiếp.
9. Phân biệt trống mái
Con trống to hơn, đầu thô, có phản xạ gù mái (lúc thành thục), khoảng cách giữa 2 xương chậu hẹp; con mái thường có khối lượng nhỏ hơn, đầu nhỏ và thanh, khoảng cách giữa 2 xương chậu rộng. Tuy nhiên, lúc bé rất khó phân biệt. Nên mua loại chim từ 4-5 tháng tuổi và đã được ghép đôi.
Một cặp bồ câu có thể sinh sản trong 5 năm, nhưng sau 3 năm đẻ, khả năng sinh sản giảm, nên thay chim bố mẹ mới.
10. Dinh dưỡng và thức ăn
Nhu cầu về dinh dưỡng tùy theo từng giai đoạn phát triển của chim. Thức ăn cho chim có thể dùng ngô, đậu xanh, thóc... Ngoài ra chim còn có thể tự tìm kiếm những thức ăn trong tự nhiên nếu không nuôi nhốt.
Thức ăn cho chim còn nhỏ là gạo xay trộn, còn với chim bồ câu đã trưởng thành thì thức ăn là thóc trộn với ngô (hay các hạt khác) xay vỡ.
Bồ câu nuôi nhốt rất cần chất khoáng, đặc biệt là muối ăn, do đó phải bổ sung thường xuyên vào các máng thức ăn bổ sung riêng cho chim ăn tự do. Thức ăn khoáng bổ sung được trộn theo công thức Khoáng Premix 85%, muối ăn 5%, sỏi nhỏ 10 %.
Nước rất cần thiết cho chim bồ câu. Trong các loại chim, chim bồ câu là một trong những loài tiêu thụ nhiều nước. Một cặp chim tiêu thụ trung bình 200ml nước mỗi ngày, có lúc tăng lên 300ml vào ngày nóng và ít nhất 150ml vào lúc lạnh. Chim bồ câu thường nhúng mỏ vào nước trong suốt thời gian chúng uống nước. Đặc biệt, chim bồ câu rất thích tắm, nhất là trong thời gian thay lông, chim non thích tắm quanh năm.
- Nhu cầu dinh dưỡng cần thiết cho chim sinh sản:
+ Năng lượng ( kcal/ME ): 2.900 - 3.000
+ Protein thô ( % ): 13,4 - 14,4
+ Canxi ( % ): 2 - 3
+ Phốt pho ( % ): 0,6 - 0,8
+ Muối NaCl ( % ): 0,3 - 0,35
+ Methionin ( % ): 0,3
+ Lizine ( % ): 0,3 - 0,7