Câu chuyện trong "Tắt đèn" diễn ra trong một vụ đốc sưu, đốc thuế ở một làng quê - làng Đông Xá dưới thời Pháp thuộc. Cổng làng bị đóng chặt. Bọn hào lí và lũ tay chân với roi song, dây thừng, tay thước, nghênh ngang đi lại ngoài đường thét trói kẻ thiếu sưu. Tiếng trống ngũ liên, tiếng tù và nổi lên suốt đêm ngày.

Sau 2 cái tang liên tiếp ( tang mẹ chồng và tang chú Hợi), gia đình chị Dậy tuy vợ chồng " đầu tắt mặt tối" quanh năm mà vẫn " cơm không đủ ăn, áo không đủ mặc", đến nay đã " lên đến bậc nhì, bậc nhất trong hạng cùng đinh". Anh Dậu lại bị trận ốm kéo dài mấy tháng trời...Không có tiền nộp sưu, anh Dậu đã bị bọn cường hào " bắt trói như chói chó để giết thịt". Chị Dậu tất tả ngược xuôi, phải bán đứt đứa con gái đầu lòng và ổ chó cho vợ chồng Nghị Quế để trang trải " món nợ nhà nước". Lí trưởng làng Đông Xá bắt anh Dậu phải nộp suất sưu cho chú Hợi đã chết năm ngoái vì " chết cũng không trốn được nợ nhà nước". Bị ốm, bị trói, bị đánh...anh Dậu ngất đi, rũ rượi như xác chết, được khiêng trả về nhà. Sáng hôm sau, khi anh Dậu còn " ốm rền rền" đang nghểnh cổ húp cháo thì tay chân bọn hào lí ập đến. Chúng lồng lên chửi mắng, bịch vào ngực và tát đánh bốp vào mặt chị Dậu. Chị Dậu van lạy chúng tha trói cho chồng mình. Nhưng tên cai lệ đã gầm lên, ròi nhảy thốc vào trói anh Dậu khi anh đã lăn ra chết ngất. Chị Dậuu nghiến hai hàm răng thách thức, rồi xông vào đánh ngã nhào tên cai lệ và tên hầu cận lí trưởng, những kẻ đã " hút nhiều xái cũ".

Chị Dậu bị bắt giải lên huyện. Tri phủ Tư Ân thấy Thị Đào có nước da đen dòn, đôi mắt sắc đã giở trò bỉ ổi. Chị Dậu đã "ném tọt" cả nắm giấy bạc vào mặt con quỷ dâm ô, rồi vùng chạy... " Món nợ nhà nước" vẫn còn đó, chị Dậu phải lên tỉnh đi ở vú. Một đêm tối trời, cụ cố Thượng đã ngoài 80 tuổi mò vào buồng chị Dậu. Chị Dậu vùng chạy thoát ra ngoài, trong khi " trời tối đen như mực"...