*Đề Nắm, tên thật là Lương Văn Nắm, vốn sinh ra tại khu Rừng Tràm, làng Gia Tiến xưa. Khi bố mất, mới theo mẹ về quê ngoại tại làng Khủa, xã Tân Trung. Sinh thời, Lương Văn Nắm được biết là người có tài trí và sức khỏe hơn người, có tính cách ngang tàng, hào hiệp, thương người. Ông thường lấy của nhà giàu chia cho người nghèo. Chính vì vậy ông có nhiều kẻ ghét, sợ (thường là lũ cường hào trong vùng) nhưng ngược lại ông được nhân dân trong vùng quý mến. Vùng Yên Thế thế kỷ 19, giặc giã, cướp bóc nổi lên như ong, chính vì vậy dân các làng Hả, Lèo, Mạc cử ông làm thống lĩnh chống giặc cướp và sau này đồng lòng theo ông đánh giặc Tây.
Tại Đình Hả uy linh, ngày 16 tháng 3 năm 1884 Lương Văn Nắm làm lễ tế cờ chính thức phát động cuộc chiến đấu kiên cường, đầy gian lao vất vả nhưng vô cùng vẻ vang chống kẻ thù xâm lược Pháp.
Sau những trận đánh diễn ra tại Cao Thượng, Luộc Hạ, Lương Văn Nắm lui về Khám Nghè (Cầu Gồ ngày nay) xây dựng hệ thống đồn luỹ, ban đầu gồm có Tả dinh, Tiền dinh, Trung dinh và Hậu dinh, sau này phát triển thành hệ thống 7 đồn. Hệ thống đồn lũy này dựa lưng vào dãy núi Cai Kinh. Sau thất bại của Khời nghĩa Cai Kinh, Bãi sậy, Ba Đình thêm nhiều tướng lĩnh từ các nơi hội quân về đây và Yên Thế thời gian đó cực kỳ sôi động và duy nhất trên cả nước là miền đất không chịu sự khống chế của thực dân Pháp và bè lũ tay sai.
Vào những năm 1890, 1892 giặc Pháp dồn binh lực hòng đè bẹp Khởi nghĩa Yên Thế. Bốn lần đánh vào Hữu Nhuế, rồi các trận đánh vào đồn Đề Dương, Đề Nắm, lực lượng nghĩa quân vì vậy cũng bị tiêu hao và phải phân tán, chính trong thời gian này Lương Văn Nắm bị sát hại. Ngọn cờ nghĩa do ông dựng lên chuyển vào tay Hoàng Hoa Thám, tức Đề Thám, Khởi nghĩa Yên Thế bước vào một giai đoạn mới.
*Hoàng Hoa Thám sinh năm 1858 tên thật là Trương Văn Thám, thời trẻ có tên Trương Văn Nghĩa, quê ở làng Dị Chế, huyện Tiên Lữ, tỉnh Hưng Yên, sau lên ở làng Ngọc Cục, huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang. Bố là Trương Văn Thận mẹ là Lương Thị Minh. Sinh thời bố mẹ Hoàng Hoa Thám rất trọng nghĩa khí; cả hai ông bà đều gia nhập nghĩa quân Nùng Văn Vân ở Sơn Tây.
Năm 16 tuổi ông tham gia khởi nghĩa của Đại Trận (1870- 1875).
Năm 1884 Hoàng Hoa Thám ra nhập nghĩa binh Trần Quang Loan. Năm 1895 ông tham gia khởi nghĩa của Cai Kinh (Hoàng Đình Kinh) ở Lạng Giang. Sau khi Cai Kinh chết ông đứng dưới cờ nghĩa của Lương Văn Nắm (Đề Nắm) và trở thành một tướng lĩnh có tài.
Năm 1892 Đề Nắm hy sinh ông trở thành lãnh tụ tối cao của phong trào Yên Thế. Đề Thám tiếp tục hoạt động lập căn cứ Yên Thế và trở thành thủ lĩnh danh tiếng nhất của phong trào nông dân chống Pháp với biệt danh “ Hùm xám Yên Thế”. Trong gần 30 năm lãnh đạo đã tổ chức đánh nhiều trận đánh khiến cho quân Pháp kinh hoàng tiêu biểu là các trận ở thung lũng Hố Chuối ( tháng 12 năm 1890) và Đồng Hom ( thág 2 năm 1892).
Trong 3 năm (1893- 1895) thực dân Pháp huy động lực lượng để đàn áp cuộc khởi nghĩa như thất bại.
Năm 1894 nghĩa quân giảng hoà với Pháp để củng cố lực lượng. Tháng 10. 1895 Pháp bội ước mở cuộc tấn công quy mô lên Yên Thế nhằm tiêu diệt nghĩa quân nhưng thất bại.
Từ năm 1897 đến năm 1905 Nghĩa quân hoà hoãn với Pháp mở rộng căn cứ, củng cố lực lượng, nghĩa quân có bước phát triển mới căn cứ được mở rộng, xây dựng Phồn Xương thành căn cứ kháng chiến.
Ông thường được gọi là Đề Thám, suốt gần 30 năm, nghĩa quân Yên Thế do ông lãnh đạo lập khu tự trị, củng cố lực lượng, vũ khí. Nhiều nhà yêu nước trong đó có Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh, đã gặp gỡ Hoàng Hoa Thám bàn kế hoạch hành động khiến ông thêm quyết tâm kháng chiến đến cùng và quyết liệt hơn trước.
Năm 1909 thực dân Pháp tập trung lực lượng mở cuộc tấn công quy mô lên Yên Thế, dưới sự lãnh đạo của Hoàng Hoa Thám nghĩa quân anh dũng chống trả gây nhiều thiệt hại cho quân Pháp.
Ngày 10 tháng 2 năm 1913, Hoàng Hoa Thám hy sinh tại khu vực Hố Nấy cách chợ Gồ gần 2 km.
Khởi nghĩa Yên Thế kéo dài gần 30 năm, ghi một dấu son lịch sử kháng pháp thời cận đại.
Ngày nay, tên ông và Yên Thế được đặt cho nhiều đường phố, vườn hoa, trường học ở Việt Nam.
Thể theo nguyện vọng của giáo viên, học sinh, nhân dân phường Cốc Lếu ngày 17 tháng 01 năm 1997 Uỷ ban nhân dân Thị xã Lào Cai quyết định đổi tên trường THCS Cốc Lếu thành Trường THCS Hoàng Hoa Thám.
XIN HAY NHẤT
