Câu ca dao đã nêu bật được một tình cảm thiêng liêng đáng quý - Tình bạn chân thành thắm thiết. Nguyễn Khuyến, một vị quan về ở ẩn mang nỗi cô đơn u hoài, sống hiu quạnh nơi nông thôn, cũng cảm xúc dạt dào khi gặp lại bạn cũ. Ta hãylắng nghe tiếng nói chân thành mộc mạc của nhà thơ khi nói với bạn:
"Đã bấy lâu nay, bác tới nhà
Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa
Ao sâu nước cả, khôn chài cá
Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà
Cải chửa ra hoa, cà mới nụ
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa
Đầu trò tiếp khách, trầu không có
Bác đến chơi đây ta với ta"
Bài thơ đã khơi dậy trong ta niềm xúc động trước tấm chân tình của nhà thơ Nguyễn Khuyến: Một chút nhẹ nhàng tự nhiên hóm hỉnh được tác giả mở đầu bằng câu thơ:
"Đã bấy lâu nay, bác tới nhà"
Câu thơ như một lời chào hồ hởi thân mật vừa bộc lộ nỗi vui bất ngờ vừa tỏ ý trân trọng, quý mến bạn. Đã bấy lâu nay có nghĩa là một thời gian dài, một thời gian nhà thơ không gặp bạn, giờ đây có dịp gặp nhau làm sao mà không xúc động, không vui mừng cho được. Từ lúc cáo quan về vui sống với cảnh điền viên, ông chỉ biết lấy thiên nhiên làm bạn. Trái tim ông gửi trọn cho đất nước
quê hương, nên tâm hồn luôn khắc khoải u hoài. Trong những giây phút ấy mà
không ai không muốn có một người bạn để tâm sự, để an ủi. Người bạn đó đã
đến với ông - Còn nỗi vui mừng nào hơn. Chính nỗi vui mừng, bất chợt mà
Nguyễn Khuyến đã thốt ra lời bông đùa với bạn một cách dí dỏm cho thoả lòng
trông đợi.
"Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa
Ao sâu nước cả, khôn chài cá
Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà
Cải chửa ra cây, cà mới nụ
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa
Đầu trò tiếp khách, trầu không có."
Mới nghe qua, ta thấy dường như nhà thơ tỏ ý làm tiếc rằng đã lâu lắm rồi bạn
mới tới nhà vậy mà không có một thứ gì để tiếp, bạn để thết đãi bạn cả: chợ thì
xa, người nhà trẻ con đều đi vắng cả, ao thì sâu mà nước lớn, nên không chài bắt
được cá; vườn rộng thênh thang thì khó mà bắt được gà. Đến một cây cải, mớ cà
hoặc một quả bầu, một trái mướp cũng không sẵn; thậm chí một miếng trầu để
tiếp khách cũng không có. Tác giả đang phân trần, giải thích sự thiếu sót của
mình. Thực ra đây chỉ là cách nói cường điệu như vậy mà đã đùa với bạn, vừa
tỏ thái độ nhớ mong chờ đợi bấy lâu mà thôi. Và qua những lời trần tình ấy ta
cũng hiểu được cuộc sống ca tác giả ở làng quê: đạm bạc, giản dị, luôn gắn bó
với nông thôn. Nhịp thơ đều đặn 4-3 nhẹ nhàng êm ái như một lời thủ thỉ, kèm theo là nụ cười
hóm hỉnh, cười vui của tác giả. Đối lập với những cái "không" ấy là cái có thật
đáng quý.
"Bác đến chơi đây, ta với ta."
Câu thơ bộc lộ thật rõ nét tình cảm chân thành của tác giả đối với bạn. Đó làm một tình cảm thiêng liêng cao quý. Quan hệ bạn bè ở đây được xây dựng trên cơ sở vững chắc là tình cảm yêu thương chân thật không màng đến vật chất. Bác
đến chơi đây không có gì cả, chỉ có ta với ta khiến ta nhớ đến câu kết trong bài
Qua đèo Ngang của bà Huyện Thanh Quan khi đứng trước cảnh đèo ngang
hoang vắng cô liêu, đang mang nặng một nỗi u buồn, niềm suy tư khôn cả, không thể tâm sự cùng ai, nên bà tự quay về với lòng mình “ta với ta”. Còn “ ta
với ta” mà nhà thơ Nguyễn Khuyến sử dụng nhằm chỉ nhà thơ và người bạn tuy
hai mà một, tuy một mà hai, nó gắn bó quyện chặt vào nhau, không gì chia cắt
được. Ở đây chỉ có ta với ta nhưng lại có tất cả. Bởi vì tình bạn giữa ta với ta
mới là cao quý, nó không đòi hỏi bất kì một điều kiện vật chất nào cả, thậm chí
cả một miếng trầu làm đầu câu chuyện để tiếp bác cũng không. Qua đó ta mới
thấy nghệ thuật trào lộng của Nguyễn Khuyến thật là hóm hỉnh nhẹ nhàng mà tế
nhị sâu sắc. Bài thơ thể hiện sự thành công của tác giả trong bút pháp trào phúng. Ngôn ngữ
được sử dụng một cách đặc sắc. Tuy là bài thơ Đường với khuôn mẫu bó buộc
những lời thơ lại bình dị như lời ăn tiếng nói hằng ngày. Những sản vật của
nông thôn được đưa vào thơ ông thật đậm đà hương vị làng quê. Ngôn ngữ quần
chúng kết hợp với âm a (nhà, xa, cá, gà, hoa, ta) thể hiện rõ nét chất phác thật
thà đôn hậu của một con người. Chính yếu tố âm điệu, nhịp điệu bài thơ phối
hợp nhịp nhàng tạo ra một mạch thơ liên tục, thanh thoát, tự nhiên như lời nói
chuyện tâm tình của nhà thơ với người bạn tri âm tri kỉ của mình.
Đây là một trong những bài thơ hay về tình bạn trong sáng chân thành thắm thiết của Nguyễn Khuyến. Bài thơ làm nổi bật một nét đẹp trong cuộc đời và thơ văn Nguyễn Khuyến. Ông xứng đáng là một nhà thơ của làng quê Việt Nam. Tình bạn cao cả tuyệt vời của nhà thơ sẽ là bài học giúp ta tìm và cảm nhận được những tình cảm thiêng liêng đáng quý đó.
