MB :
Hồi ký rất gần với nhật ký ở hình thức giải bày, không dùng các thủ pháp cốt truyện, cách kể theo thứ tự thời gian, chú ý đến các sự kiện mang tính chất tiểu sử.
TB :
Về mặt chất liệu, về tính xác thực không có yếu tố hư cấu thì hồi ký rất gần với văn xuôi lịch sử, tiểu sử khoa học, ký sự tư liệu lịch sử. Tuy nhiên, khác với các sử gia và các nhà nghiên cứu tiểu sử, người viết hồi ký chỉ tái hiện phần hiện thực thường nằm trong tầm nhìn của mình, căn cứ chủ yếu vào những ấn tượng và hồi ức của bản thân mình. Do vậy trong toàn bộ tác phẩm có sự nổi trội của bản thân người viết hoặc cái nhìn của người viết vào tất cả những gì được kể lại, miêu tả lại.

Hồi ký mang đậm tính chủ quan. Các sự kiện được kể lại không khỏi chịu tác động bởi các quy luận quên lãng, làm méo lệch của cơ chế hồi ức. Tính chủ quan khiến cho hồi ký không thể so bì với các tư liệu gốc, các chứng tích, về tính xác thực. Tuy nhiên, sự thiếu hụt sự kiện, thông tin hay sự phiến diện về đối tượng miêu tả trong hồi ký lại được bù đắp bởi văn phong sinh động, cảm tưởng trực tiếp của cá nhân tác giả.

Hồi ký là một hình thức văn học viết nhằm ôn lại một hoặc nhiều sự thật của quá khứ, mà tác giả của nó là người trong cuộc, hoặc là người chứng kiến. Vì vậy tính chất sống của hồi ký rất quan trọng để phân biệt với việc ghi chép quá khứ thông qua những sử liệu đã thành văn hay truyền miệng.

Với ý nghĩa như trên, gần đây, trong đời sống văn học Việt Nam, hồi ký xuất hiện quá nhiều, dù người ta có đưa ra những cái tên khác nhau, như: ký ức, hồi ức, kỷ niệm...

Hồi ký góp phần xác minh, khôi phục sự thật lịch sử, liên quan đến một thời đại, một cộng đồng lớn hoặc nhỏ, cho đến một nhóm người hoặc một cá nhân. Trong những trường hợp nào đó, chúng ta không loại trừ khả năng và ý đồ một thiên hồi ký nhằm đính chính lại những sai lầm về nhận thức quá khứ.

Hồi ký là một phương tiện hữu hiệu để con người bày tỏ quan điểm một cách công khai về chính bản thân mình cũng như về người khác, để thực hiện trên diễn đàn công khai sự minh oan chính đáng hay cho những người thân, người gần gũi hay người mà mình cảm phục.

Xét dưới góc độ một sản phẩm văn học, hồi ký còn là nơi để người viết giãi bày tâm sự, bộc lộ những suy ngẫm của mình, có thể là những tâm sự, suy ngẫm liên quan đến cuộc đời, lẽ sống, và cả đến những vấn đề lớn của số phận nhân loại, tiến trình lịch sử, tương lai đất nước từng làm băn khoăn nhiều thế hệ.

Một thiên hồi ký có thể góp phần cho tâm hồn người đọc hướng tới cái đẹp, cái thiện, làm quen với sự buông thả, thói vô trách nhiệm và cả tội ác. Như vậy, ta thấy rằng trong hồi ký, vị trí của cái tôi là rất nổi bật; cái tôi tham dự, cái tôi chứng kiến, cái tôi trần thuật, cái tôi xúc cảm, cái tôi diễn đạt và nchuyển đạt...

Những yêu cầu đối với một tác phẩm thuộc thể loại hồi ký:

- Sự trung thực, nghĩa là yêu cầu nói lên sự thật như nó đã diễn ra, như người viết được biết một cách có kiểm chứng, như người viết tin chắc rằng đó là sự thật với tất cả lương tri của người đang thực hiện giao lưu với công chúng. Lúc này tác giả cần luôn luôn ý thức được rằng mình đang nói chuyện với độc giả của một thế hệ và nhiều thế hệ, những người đang muốn biết và cần biết sự thật. Nếu yêu cầu này không được tính đến thì chức năng khôi phục sự thật của quá khứ cũng như các chức năng khác sẽ chẳng còn ý nghĩa gì. Tuy vậy, yêu cầu này thường gặp thách thức lớn vì những động cơ tất nhiên là không tuyên bố của người viết hồi ký, như việc tự đánh bóng “công lao”, tự “sáng tạo” công lao bản thân của người viết hoặc giả vì quá yêu một ai đó mà người viết có thái độ thiên lệch.

Khi sự thật đó được tung ra trước công chúng rộng rãi , thì không phải chỉ là chuyện “quyền được nói”, “quyền được biết”... Ở đây ta không nói đến yêu cầu phải che dấu sự thật do động cơ ích của một thế lực, một nhóm người hay một cá nhân nào đấy. Mà điều cần nhấn mạnh là không thể đưa ra chiêu bài “sự thật trên hết”, “sự thật lên tiếng” để quên mất hậu quả xã hội của nó. Chẳng hạn hồi ký của một tên tướng cướp hay của một tay trác táng vô độ, tuy có thể làm thỏa mãn một số kẻ tò mò hay méo mó nhân cách nào đó, nhưng ắt hẳn có nhiều yếu tố kích thích tội ác, cổ vũ cho lối sống buông thả hay cách ứng xử thiếu tình người.
KB :
Thể loại hồi ký là một thể loại đang thu hút nhiều người viết và người đọc và có vai trò không nhỏ trong sự phát triển văn học và văn hóa của đất nước ta.

Kham khảo:

Về phạm vi thể loại, hồi ký rất gần với nhật ký ở hình thức giãi bày, không dùng các thủ pháp cốt truyện, cách kể theo thứ tự thời gian, chú ý đến các sự kiện mang tính chất tiểu sử. Hồi ký cũng là một hình thức văn học riêng tư, một dạng tự truyện của tác giả. Hồi ký cung cấp những tư liệu của quá khứ mà đương thời chưa có điều kiện nói được.

Về mặt chất liệu, về tính xác thực, không có yếu tố hư cấu thì hồi ký rất gần với văn xuôi lịch sử, tiểu sử khoa học, ký sự tư liệu lịch sử. Tuy nhiên, khác với sử gia và các nhà nghiên cứu tiểu sử, người viết hồi ký chỉ tiếp nhận và ghi chép phần hiện thực mà tác giả nhìn rõ hơn cả dựa trên cơ sở những ấn tượng và hồi ức riêng trực tiếp của mình. Hơn nữa, bản thân người viết hồi ký luôn luôn được mô tả trình bày ở phương diện thứ nhất. Vì vậy trong toàn bộ tác phẩm có sự nổi trội của bản thân người viết hoặc cái nhìn của bản thân người viết vào tất cả những gì được kể lại, miêu tả lại.

Hồi ký mang đậm tính chủ quan, khó tránh khỏi tính phiến diện. Hơn nữa, do thời gian lùi xa, nhiều sự kiện nhớ không chính xác, nhớ nhầm hoặc tưởng tượng thêm mà không tự biết. Đó là chưa kể dùng hồi ký để tung những thông tin bịa đặt, có hại cho người khác. Đặc điểm này cho thấy hồi ký chỉ thực sự có giá trị khi người viết tuyệt đối trung thực với chính mình và có trách nhiệm với xã hội. Hồi ký thực sự có giá trị khi tác giả là người có địa vị xã hội, được nhiều người quan tâm, có thái độ trung 6  thực, không tô vẽ cho mình và thêm thắt cho người khác. Chẳng hạn, hồi ký của các nhà văn hoá và các nhà cách mạng. Tuy nhiên, sự thiếu hụt thông tin hay sự phiến diện về đối tượng miêu tả trong hồi ký lại được bù đắp bởi văn phong sinh động, cảm tưởng trực tiếp của cá nhân tác giả.

Giống như các thể loại văn xuôi nghệ thuật khác, các kiểu hồi ký rất đa dạng. Thể loại hồi ký ra đời rất sớm, từ thời cổ Hy Lạp. Hồi ức của Kxê- nô-phôn và Xô-cơ-rat và những ghi chép của ông về các cuộc hành quân của người Hy Lạp (thế kỉ 5 tr.CN) thường được coi là những tác phẩm hồi kí cổ xưa nhất. Ở nước ta có nhiều tập hồi kí cách mạng có giá trị như: Ngục Kon Tum của Lê Văn Hiến, Những năm tháng không thể nào quên của Võ Nguyên Giáp,…

Trong loại hinh ký, hồi ký văn học có nhiều điểm tương đồng, gần gũi với nhật ký hơn cả. Đây là những thể văn xung kích bám sát hiện thực. Từ sự thôi thúc của đời sống, các tác giả, qua những trang viết giãi bày, thổ lộ những nhu cầu của bản thân. Từ những góc nhìn của cá nhân, chân dung con người thời đại được khơi dậy, sinh động, mang những hình vẻ vừa khách quan, chân thực nhưng cũng rất riêng. Để can dự trực tiếp vào tiến trình đời sống, người viết ký chẳng những vừa nhập cuộc mà nhiều khi phải dấn thân với tinh thần chiến đấu cao và tính khuynh hướng rõ ràng. Giá trị của những trang hồi ký vì thế nhiều khi không nặng ở tính chất văn chương (theo quan niệm truyền thống) mà ở sức hấp dẫn của những thông tin, sự thực.

Xét về nội dung thông tin sự thực được phản ánh, hồi ký thuộc loại ký thế sự, quan tâm nhiều đến sự phong hoá của đạo đức, các vấn đề nhân sinh đến số phận, đời tư của cá nhân, sự thực của những quan niệm, tư tưởng,…Khi những dòng chữ ghi việc của hồi ký được nhuần nhuyễn, được bện chặt bằng những sợi tơ lòng của người viết, đều có thể phát triển thành tác phẩm văn chương. Để tạo ra những tác phẩm có khả năng tác động mạnh mẽ, người viết thường sử dụng một số thủ pháp cơ bản: dựa vào 7  cái đơn nhất, xác thực để xây dựng hình tượng; tôn trọng trật tự biên niên. Tác giả lần lượt ghi lại những người, những cảnh mình được chứng kiến hay tham gia theo trật tự thời gian. Cách ghi chép này có tác dụng lớn trong việc thể hiện tính chân thực của sự việc, tác động trực tiếp đến người đọc. Người viết hồi ký có thể kết hợp một cách linh hoạt các phương thức tự sự, trữ tình, nghị luận… Trong tác phẩm này, hình tượng tác giả đặc biệt quan trọng và nổi bật, là người trực tiếp tham gia vào thế giới hình tượng nghệ thuật của tác phẩm, phát huy khả năng liên tưởng, nối kết các chi tiết, sự kiện, trực tiếp trình bày các tư tưởng, tình cảm của mình để hướng người đọc cảm nhận cuộc sống theo một hướng nào đó. Mỗi người một tiếng nói riêng, một gương mặt riêng…Chân dung con người đầy bản sắc trên những trang viết có lửa, tài hoa ấy chính là nguyên nhân sâu xa tạo nên sức sống cho tác phẩm. Nói như nhà thơ Huy Cận: “ viết hồi ký là sống lại một lần nữa cuộc đời mình, thân phận mình và phần nào những trải nghiệm dọc đời đã sống”. Người viết hồi ký có thể lấy chất liệu của mình làm đối tượng khai thác như Bất khuất (Nguyễn Đức Thuận), Bốn mươi năm nói láo (Vũ Bằng), Cát bụi chân ai, Chiều chiều (Tô Hoài),… và trở thành nhân vật trung tâm của tác phẩm. Cũng có nhiều trường hợp, người viết hồi ký nhớ lại những việc đó qua kể cho người khác ghi, ví dụ như Điện Biên Phủ, điểm hẹn lịch sử của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Hữu Mai thể hiện. Hoặc như hồi ký của các tướng lĩnh khác: Vương Thừa Vũ, Đồng Sỹ Nguyên,…

Trong giai đoạn Văn học Việt Nam từ đầu thế kỉ XX cho đến năm 1945, nói đến diện mạo lịch sử kí Việt Nam cần phải ghi nhận vai trò của nhiều cây bút đã viết ghi chép, phóng sự, điều tra, nhật kí, hồi kí. Trong đó về hồi kí có Lê Văn Hiến với Ngục Kon Tum (1938) đã kể lại cuộc sống lao tù khắc nghiệt nhưng đầy quả cảm của những người cách mạng.

Trong văn xuôi những năm 90 vài năm gần đây, thể hồi kí phát triển nhiều trong văn học Việt Nam. Một số hồi kí như Sống như Anh của Trần Đình Vân và Bất khuất của Nguyễn Đức Thuận có giá trị về xã hội và cả về mặt văn học. Đối tượng miêu tả của hồi kí thường là những nhân vật xuất sắc trong lịch sử như cuộc đời của những nhà hoạt động chính trị, các anh hùng chiến sĩ với nhiều kì tích và công lao.

Một loạt hồi kí của các nhà văn đã đem lại cho người đọc những hiểu biết cụ thể, sinh động và xác thực về xã hội, lịch sử, về đời sống văn học và gương mặt một số nhà văn  ở những thời kì đã qua. Hồi kí nở rộ trong đời sống văn học ngày càng thu hút sự quan tâm của độc giả hiện đại. Các tác phẩm tiêu biểu như Miền thơ ấu (Vũ Thư Hiền), Tuổi thơ im lặng (Duy Khán), Tuổi thơ dữ dội (Phùng Quán), Đặng Thai Mai hồi ký của Đặng Thai Mai, Từ bến sông Thương của Anh Thơ và tiếp đó là những tác phẩm thu hút sự quan tâm, tạo được ấn tượng mạnh đối với độc giả như Hồi ký song đôi của Huy Cận,  Nhớ lại một thời của Tố Hữu…Với những tác phẩm này, cái tôi của người viết hiện diện rất sắc nét qua cảm hứng nhận thức, đánh giá lại những gì đã trải nghiệm bằng điểm nhìn từ hiện tại. Những chi tiết tự truyện, thái độ chủ quan của người trần thuật chứa đựng nhu cầu khẳng định giá trị của kinh nghiệm cá nhân. Thể bút kí pha hồi kí cũng đã nhanh chóng tìm mối giao lưu, giao cảm được khẳng định vị thế của mình trước văn hóa đọc: Vị giáo sư và ẩn sĩ đường, Ba lần đến nước Mĩ, Tản mạn đầu ô, Đi một ngày đàng của Hà Minh Đức.