Khi đất nước còn đắm chìm trong vòng nô lệ, chứng kiến cảnh cơ cực, lầm than của thiếu niên nhi đồng, Bác rất xót xa và đau đớn, thốt lên: "Vì ai nên nỗi thế này? Vì ai ta phải…" và Bác chỉ kẻ thù là:
“Vì giặc Nhật giặc Tây bạo tàn
Khiến ta mất nước nhà tan
Trẻ em cũng bị cơ hàn xót xa”.
Từ xót xa ấy, từ nguyên nhân ấy, Bác đã vận động, giáo dục, giác ngộ các cháu phải hành động:
"Vậy nên trẻ em nước ta
Phải đoàn kết lại để mà đấu tranh
Người lớn cứu nước đã đành
Trẻ em cũng góp phần mình một tay"
Rồi Bác kêu gọi các cháu hăng hái, tự nguyện tham gia Hội nhi đồng cứu quốc, một tổ chức của Mặt trận Việt Minh:
“Nhi đồng cứu quốc hội ta
Ấy là lực lượng, ấy là cứu tinh
Ấy là bộ phận Việt Minh
Dân mình khắc cứu dân mình mới xong"
Chính những sự giáo dục, giác ngộ, động viên các cháu thiếu niên nhi đồng góp một phần sức lực nhỏ bé của mình cho sự nghiệp giải phóng nước nhà. Những thiếu niên được Bác dìu dắt từ những ngày ở Quảng Châu như: Lý Tự Trọng, Lý Văn Minh, Lý Thúc Chất, Lý Anh Tợ, Lý Phương Thuận,… cùng những tấm gương thiếu niên nhi đồng dũng cảm sau đó như anh Kim Đồng, như bạn Vừ A Dính,v.v... đã trở thành những gương sáng cho các thế hệ thiếu nhi Việt Nam noi theo, làm sáng ngời trang sử của Đội Thiếu niên tiền phong.
Cách mạng Tháng Tám thành công, nhận mình là người anh lớn luôn mong mỏi các em được giỏi giang, tháng 9/1945, Người viết thư cho thiếu nhi cả nước nhân ngày khai trường đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà. Trong thư, Bác đã căn dặn “…Non sông Việt Nam có trở nên vẻ vang hay không, dân tộc Việt Nam có được vẻ vang sánh vai với các cường quốc năm châu được hay không chính là nhờ một phần lớn công học tập của các cháu”. Đặt niềm tin, hy vọng rất nhiều ở thế hệ tương lai của nước nhà, sự quan tâm của Người đối với thiếu niên, nhi đồng gắn liền với những trăn trở về tương lai của dân tộc, của đất nước. Không chỉ quan tâm đến việc giáo dục, dạy dỗ thế hệ măng non, dù bận công việc quốc gia đại sự, Người vẫn không quên Tết trung thu độc lập đầu tiên của các cháu và viết rằng: “Trung thu này, Già Hồ không có gì gửi tặng các em. Chỉ gửi tặng các em một trăm cái hôn thân ái”. Người đã gửi cho thiếu nhi Việt Nam hai bức thư trong vòng một tuần, thể hiện niềm vui, niềm tự hào vì nước nhà đã độc lập và hy vọng các em sẽ được hưởng một cuộc sống tốt đẹp hơn. Một mùa thu, Bác gửi cho các em lời yêu thương tha thiết.
Với ý nghĩa đó, những bức thư Người gửi nhân dịp khai trường, mỗi dịp trung thu, những bài nói, bài phát biểu về nhiệm vụ chăm sóc thiếu niên nhi đồng; về nhiệm vụ và sự góp sức của các đội viên thiếu niên nhi đồng thông qua công tác Trần Quốc Toản, và những món quà tặng đầy ý nghĩa của Người dành cho các cháu thiếu niên, nhi đồng, như nhành hoa, quyển vở, huy hiệu, lời thơ, v.v.. luôn ân tình, thấm đậm chủ nghĩa nhân văn.
Cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước diễn ra ngày một gay go, quyết liệt, khi các cháu thiếu niên nhi đồng miền Nam còn đang bị đọa đầy dưới ách thống trị của bè lũ Mỹ - Diệm, nhân dịp kỷ niệm 20 năm ngày thành lập Đội thiếu niên tiên phong, Bác Hồ đã viết thư cho thiếu niên, nhi đồng. Trong thư, Người khen ngợi thành tích các em đã đạt được, nhắc nhở các em thiếu nhi miền Bắc phải luôn nhớ đến các bạn miền Nam ruột thịt. Người đã cổ vũ, động viên các em tham gia vào sự nghiệp đấu tranh giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ quốc bằng cách thực hiện tốt mấy điều sau: “Yêu Tổ quốc, yêu đồng bào. Học tập tốt, lao động tốt. Đoàn kết tốt, kỷ luật tốt. Giữ gìn vệ sinh. Thật thà, dũng cảm". Đặc biệt, đối với các cháu được gửi đi đào tạo tại nước ngoài, Người nhắn nhủ: “Các cháu cố gắng học tập để sau này về phục vụ nhân dân, phục vụ Tổ quốc, góp sức xây dựng chủ nghĩa xã hội và đấu tranh thực hiện thống nhất nước nhà, để xứng đáng là người đã được Đảng, Chính phủ, nhân dân và thầy giáo Liên Xô săn sóc, dạy bảo, để tiếp tục sự nghiệp đấu tranh cho chủ nghĩa xã hội, cho chủ nghĩa cộng sản mà các cháu đang làm và sau này các cháu phải làm”.
Những điều Chủ tịch Hồ Chí Minh căn dặn thiếu niên, nhi đồng, về việc chăm sóc và giáo dục thế hệ trẻ, thể hiện rõ tư tưởng: “Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây, Vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người” của Người. Và tư tưởng đó, tình cảm đó của Người thể hiện trong phong cách sống, trong tầm nhìn chiến lược và khoa học, luôn nhất quán và xuyên suốt.
Trước khi đi xa, Bác Hồ vẫn dành sự quan tâm đến thế hệ mầm non của nước nhà và Người đã hai lần nhắc đến các cháu thanh niên và nhi đồng trong bản Di chúc lịch sử.
Bác Hồ kính yêu đã đi xa, nhưng cùng với sự phát triển của cách mạng, cùng với thời gian, tình cảm, sự quan tâm, những căn dặn, chỉ dẫn của Bác Hồ đối với thiếu niên, nhi đồng luôn được Đảng, Chính phủ, các cấp bộ ngành quán triệt và thực hiện. Tình cảm và tấm lòng của Bác Hồ cũng luôn sâu đậm trong trái tim các cháu thiếu niên nhi đồng Việt Nam, nâng bước, chắp cánh để mỗi người ý thức được nhiệm vụ và trách nhiệm của mình trong học tập, tu dưỡng đạo đức và phấn đấu trở thành những công dân tốt, góp sức cho cộng đồng. Không bao giờ cũ, 5 điều Bác Hồ dạy thiếu niên nhi đồng vẫn luôn đồng hành cùng các em học sinh trong mỗi lớp học, mỗi nhà trường của hôm nay, và trong tương lai. Cùng với thời gian, lời hát “Ai yêu các nhi đồng bằng Bác Hồ Chí Minh; Ai yêu Bác Hồ Chí Minh hơn thiếu niên, nhi đồng” vẫn ngân vang, và trào dâng niềm xúc động.
