Từ xưa đến nay chuyện “học” vẫn luôn được bao thế hệ người quan tâm và chú trọng. Bởi nó có tầm ảnh hưởng vô cùng lớn lao đối với mỗi con người. Cùng nghiên cứu về lĩnh vực này, danh sĩ Nguyễn Thiếp đã có những nhận định hết sức tâm đắc. Trong đó, không thể không nhắc đến “Ngọc không mài không thành đồ vật, người không học không biết rõ đạo”.
"Ngọc không mài, không thành đồ vật”: Ngọc nếu không được người thợ mài giũa sẽ mãi chỉ là một viên đá thô, không có giá trị. Ngọc được mài giũa thì những viên đá vô tri vô giác ấy trở thành những đồ vật có hồn, toả ra muôn vàn tia sáng lấp lánh hấp dẫn, sang trọng, làm đẹp cho cuộc sống, đem lại nhiều giá trị cho con người. "Người không học, không biết rõ đạo”: Trong quan niệm của thời phong kiến, “đạo” là đạo Nho. Quan niệm của thời nay, “đạo” là kiến thức, tri thức, việc học hành, chữ nghĩa. “Đạo” trong xưa và nay còn là đạo lí, đạo đức làm người. Nguyễn Thiếp đã so sánh việc mài giũa một viên ngọc với việc học của con người thì ngưòi xưa thật có lí: Ngọc không mài, không có giá trị. Người không học thì kém hiểu biết và không thể làm được những điều lớn lao.
Có người phản bác lại rằng: “Vậy không học thì không có tri thức, không có nhân cách, không làm người được sao?" Trước hết, học nên hiểu theo nghĩa rộng, học là cắp sách đến trường có thầy dạy. Nói đến trường học là phải có thầy – trò và thi cử, đỗ trượt. Ngoài học thầy còn học ở bạn; học trong sách vở, học ngoài trường đời; học bất cứ ai giỏi hơn mình, học suốt đòi. Có những ngưòi được học ít hoặc tự học mà thành tài: Xưa ông Hán Cao Tổ (Trung Quốc) không học mà làm một ông vua anh hùng. Phạm Ngũ Lão chỉ là một nông dân đan sọt mà thành tướng giỏi, văn võ song toàn. Êđixơn tự học mà thành nhà khoa học nổi tiếng. M.Gorki, Nguyễn Tuân, Tô Hoài học ít mà thành các nhà văn lớn. Nhiều nông dân tự nghiên cứu mà có những sáng chế máy móc giúp ích cho chính công việc nhà nông của họ....Như vậy, không nhất thiết phải đến trường học mới là học, học bằng nhiều cách. Cũng không phải học nhiều, học rộng mới thành đạt, mới làm một con người có nhân cách. Ngược lại có người học rất nhiều, bằng cấp cao, nói rất hay mà làm thì dở và có khi sống còn thiếu văn hoá, nhân cách. Tuy nhiên, có học có hơn, không học sẽ trở thành con ngưòi kém cỏi, làm việc gì cũng khó.
Như trên đã nói: học rất quan trọng đối với cuộc sống của mỗi người. Học để có kiến thức, học để làm, để khẳng định mình, để hội nhập, để xây dựng nhân cách đạo đức cho mình sống tốt hơn. Thời đại của công nghệ, khoa học có nhiều bước tiến nhảy vọt, tri thức như biển rộng, trời cao, nếu không học làm sao tiếp thu được khoa học hiện đại, xây dựng được cuộc sống. Kiên trì học tập, học tập không ngừng sẽ tạo cho trí óc của mình phát triển, thông minh, sáng láng cũng giống như ngọc kia được mài được giũa sẽ thành đồ vật quý, có ích cho đời. Có câu: “Trí thông minh như ngọc không mài”. Học không chỉ mang lại lợi ích cho bản thân, gia đình mình mà còn góp phần xây dựng đất nước. Đất nước có nhiều hiền tài, dân sẽ giàu, nưóc sẽ mạnh.
Từ nhận thức được tầm quan trọng của việc học, mỗi học sinh chúng ta cần xác định mục đích, thái độ học tập cho mình một cách nghiêm túc, tự giác. Học là việc cần thiết cho cuộc sống mỗi người, chứ không phải cho ai khác nên không thể xem là một điều ép buộc. Và cần phê phán thói lười học, ỷ lại, ham chơi, học hành chống đối, gian lận, thiếu trung thực.
Câu nói Ngọc không mài không thành đồ vật, người không học không biết rõ đạo của Nguyễn Thiếp thực sự là một nhận định hết sức đúng đắn về phép học. Dù thời gian đã trôi qua, nhưng giá trị của nhận định này vẫn còn mãi.
