Trung Quốc, Đài Loan, Singapore, Hồng Kông, Nhật Bản và Hàn Quốc thường được nêu ra làm ví dụ. Người ta quên mất đất nước Nho giáo cuối cùng trong nhóm này, tuy rất gần gũi về tình cảm và lịch sử với chúng ta : đó là Việt Nam. Trong khi thành công của Việt Nam trước nạn dịch corona thuyết phục hơn cả Hàn Quốc – nay đã là nước công nghiệp lớn.
Tăng trưởng rất nhanh từ 20 năm qua (GDP 2.700 đô la/người, tỉ lệ 7% vào năm 2019) nhưng thua xa Hàn Quốc hay Đài Loan về kinh tế hay cơ sở hạ tầng, Việt Nam đã đạt được các kết quả tuyệt vời. Vào giữa tháng Tư 2020, số người dương tính với Covid-19 vẫn chưa đạt con số 300 và số tử vong vẫn nằm yên ở con số zero.
Việt Nam không để mất nhiều thời giờ. Hết sức thận trọng, các trường học đã đóng cửa từ hôm 18/1 để nghỉ Tết, từ đó đến nay vẫn chưa mở cửa lại. Dân chúng vốn quen đeo khẩu trang để chống nắng hay chống ô nhiễm, đã không ngần ngại sử dụng. Những chai nước kháng khuẩn được lắp đặt tại tất cả những địa điểm công cộng (quán cà phê, lối vào các tòa nhà, thang máy…) ngay từ cuối tháng Giêng.
Biên giới với các nước đang bị dịch được sớm đóng cửa, bắt đầu là với Trung Quốc ngay từ ngày 01/02, chưa đầy một tuần sau khi xuất hiện ca dương tính đầu tiên (một người từ Vũ Hán về, được xác nhận bị nhiễm ngày 23/01/2020).
Cuối cùng, Việt Nam ngay từ ngày đầu tiên đã áp dụng phương pháp rất nghiêm ngặt : nhận diện những người và những nhóm có nguy cơ, phong tỏa, cho xét nghiệm và cách ly những trường hợp dương tính. Một phương pháp không quá xa khuyến cáo của tổng giám đốc Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) : « xét nghiệm, xét nghiệm, xét nghiệm và cách ly ». Cũng không có gì là phép mầu, nhưng cần phải quyết định làm ngay từ khi có dấu hiệu cảnh báo đầu tiên. Việt Nam đã làm rất tốt.
Tôi viết từ bệnh viện ở Hà Nội
« Chế độ cộng sản thì không thể tin vào con số được. Chắc chắn là họ đã giấu diếm sự thật ! ». Than ôi, chả phải như thành kiến.
Đã hẳn là thế nào cũng có những « kẻ vô hình » - những người lành mang mầm bệnh mà không biết, như tại tất cả những nước khác, và không được tính vào thống kê chính thức. Nhưng họ không nhiều cũng chẳng ít hơn ở châu Âu, và có thể là ít hơn, với chính sách xét nghiệm đại trà và phong tỏa ở Việt Nam. Số lượng ca dương tính biết được là hợp lý, và ở mức thấp một cách tuyệt vời đối với một đất nước chỉ cách Vũ Hán có ba giờ bay.
Các bệnh viện không bị quá tải, lượng bệnh nhân nhập viện và ra viện nằm trong vòng kiểm soát. Bạn có thể tin tôi. Tôi đang viết cho bạn từ phòng số 541 của Bệnh viện Nhiệt đới Hà Nội, nơi tập trung tất cả các ca được phát hiện. Xét nghiệm dương tính với con virus sau hai tuần ở Paris, tôi nhập viện vào 2 giờ sáng hôm 25/03.
Tôi không có triệu chứng nào, không bị bệnh, nhưng phải ở lại bệnh viện cho đến chừng nào trở nên âm tính. Nếu tôi ở riết trong bệnh viện, không phải vì tôi, mà để khỏi lây nhiễm cho cộng đồng. Một bệnh nhân dương tính bị cho về nhà mà không có khẩu trang là điều không thể tưởng tượng được tại đây. Ở Việt Nam, việc bảo vệ tập thể được đặt cao hơn mọi thứ khác. Tự do cá nhân của tôi, tính sau.
Cá nhân không là gì, tập thể là tất cả
Chiến lược của Việt Nam trước con virus rất đơn giản, có hơi xâm phạm cuộc sống riêng tư. Tất cả những ai bị nhiễm virus (gọi là F0) đều phải khai danh tính những người mình đã tiếp xúc (F1) trong những ngày trước đó, và ghi rõ những nơi đã đến.
Bản thân tôi vào tối 24 rạng 25/03 cũng phải khai trước khi nhập viện. Và tốt nhất là đừng có gian dối. Hệ thống quản lý cư dân cố hữu của chế độ cộng sản từ năm 1954 ở miền bắc và từ 1975 ở miền nam, biết cách truy ra những bí mật và cực lực phê phán bạn, nhân danh bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Những người tiếp xúc với F0 được gọi là F1, sẽ được gởi ngay đến một trung tâm cách ly hoặc cho tự cách ly ở nhà, và được xét nghiệm. Mỗi F1 có nhiệm vụ phải báo tin cho những người mà mình có tiếp xúc, đó là các F2. Cái giá cho F2 : giãn cách xã hội và nếu có thể, tự cách ly tại nhà trong 14 ngày. Đến ngày 04/04, đã có trên 73.000 người bị cách ly, hơn 40% trong số đó trong một trung tâm khép kín được quân đội quản lý, hoặc tại nhà, hoặc ở bệnh viện.
Nếu một F1 bị phát hiện dương tính, thôi xong : tất cả các F2 sẽ trở thành F1, lại bị đưa đi cách ly và xét nghiệm. Công việc theo dõi những người bị nhiễm và người có nguy cơ theo kiểu kim tự tháp là một công việc tốn rất nhiều công sức và tỉ mỉ.
Việc này có thể thực hiện được không chỉ vì Việt Nam là một quốc gia cộng sản có hệ thống quản lý chặt chẽ. Hàn Quốc, Nhật Bản là các nền dân chủ đa đảng, cũng trên tinh thần này. Nếu chính sách của Việt Nam có kết quả với dân số gần 100 triệu người, đơn giản là vì toàn dân chấp nhận thực hiện.
Tại Việt Nam cũng như Nhật, Hàn hay các nước đa số người Hoa (Trung Quốc, Đài Loan, Hồng Kông, Singapore), bảo vệ lợi ích của tập thể được đặt lên trên các quyền cá nhân. Mỗi người đều chấp nhận đi cách ly hai tuần trong một doanh trại quân đội cách nhà mình 30 km, vì sự hy sinh này được tất cả mọi người con là cần thiết để bảo vệ sức khỏe cho toàn cộng đồng. Không thể nào từ chối được.
Bài học từ các quốc gia Nho giáo
Phương pháp của Việt Nam sử dụng sẽ không thể nào được người dân Pháp chấp nhận, cho rằng hoàn toàn không phù hợp với các giá trị của chúng ta. Nhưng những giá trị này đã tạo điều kiện cho con virus lan tràn khắp châu Âu.
Tương lai sẽ trả lời rằng biện pháp mà Việt Nam và các nước láng giềng sử dụng có hiệu quả hơn những biện pháp chắp vá được áp đặt ở châu Âu hay không. Hiện nay, chắc chắn rằng các quốc gia Nho giáo nhắc nhở chúng ta một bài học xưa như trái đất, mà không cần khua chuông gióng trống (ngoại trừ chủ tịch Tập Cận Bình).
Rõ ràng là một bài học. Trước địch thủ, một nhóm người gắn bó, kỷ luật – và nếu có thể, được lãnh đạo tốt – luôn chiến thắng một đám đông các cá nhân mạnh ai nấy làm, không nghe lời người chỉ huy. Một bài học vĩnh cửu.
Cách đây hai ngàn năm, Jules César và đội quân kỷ luật của ông đã đánh bại đội ngũ man di đông đảo. Cách đây mười năm, nước Pháp bị hụt mất một hợp đồng khổng lồ – xây dựng hai nhà máy điện nguyên tử ở Các tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất – bị rơi vào tay người Hàn Quốc, cũng cùng một lý do. Phía Pháp cạnh tranh, đối địch lẫn nhau, còn tất cả các bên Hàn Quốc đều đoàn kết.
Nằm trong đội ngũ quản lý tập đoàn Areva vào thời đó, tôi vẫn còn nhớ như in kỷ niệm về thất bại cay đắng này. Không phải với một mớ hỗn tạp các nhóm có cùng lợi ích hay nhóm thiểu số với các ưu tư khác nhau mà chúng ta có thể đối mặt với một đạo binh đang tiến lên theo quân lệnh. Nhất là tại một sân chơi bình đẳng « level playing field », không có một rào cản nào.
Một nhận xét thực tế trong hầu như mọi lãnh vực : mệnh lệnh và kỷ luật tập thể của các nước Nho giáo, khi được huy động bằng một chính sách rõ ràng, chứ không phải một chế độ cộng sản lạc hậu và đẫm máu, sẽ chiến thắng trước chủ nghĩa cá nhân phương Tây. Từ kỹ nghệ, giáo dục đến an ninh công cộng và nay là sức khỏe cộng đồng, không một lãnh vực nào mà chúng ta không bị vượt qua hay ít nhất bị bắt kịp.
Sự trỗi dậy thần kỳ của Hàn Quốc trong 30 năm qua đủ để thuyết phục kẻ cận thị nhất trong chúng ta. Ta có thể tự trấn an rằng chủ nghĩa cá nhân giúp chúng ta sáng tạo hơn, nhưng có thật vậy chăng ? Bộ phim « Parasite » được Oscar phim hay nhất khiến các tác phẩm bậc thầy của chúng ta phải ganh tị.
Ừ thì tự do cá nhân của chúng ta là vô giá, và với mô hình Nho giáo thì lợi ích tập thể được đặt lên trên. Nhưng hãy nhớ lại đi, lợi ích tập thể và tự do cá nhân đã từng sống chung hài hòa tại Pháp. Điều mà hồi xưa ta gọi là « ý thức công dân », chỉ đơn giản là tôn trọng tất cả các quy định tập thể, vì quyền lợi của toàn dân. Đó không phải là Nho giáo, nhưng cũng gần như thế.
Ý thức công dân này đã biến mất, được thay thế bằng yêu sách của vô số nhóm thiểu số. Nếu không tìm lại được thỏa hiệp tế nhị giữa tinh thần tập thể và không gian cá nhân, đã làm nên sức mạnh của chúng ta cho đến đầu thập niên 80, tôi lo rằng chúng ta không còn chọn lựa nào khác là phải ngồi nhìn tính kỷ luật của các quốc gia Nho giáo đánh bại ta trên mọi lãnh vực.
Thư TinHãy nhận thư tin hàng ngày của RFI: Bản tin thời sự, phóng sự, phỏng vấn, phân tích, chân dung, tạp chí
Đăng ký
Năm 1870, hoàng đế Nhật gởi một phái bộ đến châu Âu để nghiên cứu xem các cường quốc ở châu lục làm thế nào trở nên hùng cường như vậy về chính trị, quân sự và khoa học. Đó là vào đầu kỷ nguyên Minh Trị Thiên Hoàng. Gần nửa thế kỷ sau, phải chăng châu Âu nên khiêm tốn gởi các phái bộ đến châu Á Nho giáo để tái khám phá vài quy luật đơn giản của thành công tập thể ?
