Chúng ta đang đứng đây, mảnh đất của 38 năm về trước là một chiến trường khốc
liệt đầy máu và lửa. Bằng cuộc chiến đấu anh dũng kiên cường của quân và dân ta chống
trả những đợt phản kích tái chiếm của địch trong suốt 81 ngày đêm năm 1972 để bảo vệ
Thành Cổ và Thị xã Quảng Trị. Sự kiện lịch sử đó đã góp một phần quan trọng vào thắng
lợi trên bàn hội nghị Pari tạo đà cho công cuộc giải phóng miền Nam thống nhất đất
nước. Để làm nên trang lịch sử ấy hàng ngàn chiến sỹ đã anh dũng chiến đấu và vĩnh viễn
nằm lại nơi đây. Các anh hi sinh nhưng hình hài các anh không còn nguyên vẹn nữa, máu
và xương thịt của các anh đã hoà vào lòng đất cho non sông đất nước có ngày độc lập,
nhân dân được ấm no hạnh phúc.
Với những giá trị lịch sử đã được đúc kết bằng sự hy sinh to lớn của hàng ngàn
chiến sỹ, cụm di tích Thành Cổ Quảng Trị được bộ văn hoá xếp hạng là di tích Quốc gia.
Đến đầu năm 1994 được xếp hạng di tích Quốc gia đặc biệt quan trọng.
Hôm nay đoàn chúng ta đến với Thành Cổ Quảng Trị, không những đến với một di
tích lịch sử mà đoàn chúng ta còn đến với một nghĩa trang, một nghĩa trang không có
nấm mồ. Khác với nghĩa trang liệt sỹ Trường Sơn, nghĩa trang liệt sỹ Đường 9 hay các
nghĩa trang khác thì liệt sỹ nào có mộ liệt sỹ đó cho dù biết tên hay chưa biết tên. Nhưng
khi đến với Thành Cổ Quảng Trị các anh chỉ có một ngôi mộ tập thể chung, một nấm mồ
chung mà thôi. “Đài tưởng niệm trung tâm” là biểu tượng của nấm mồ chung, của ngôi
mộ tập thể đó.
Đài tưởng niệm được mô hình hoá thành nấm mộ chung: dưới chân nấm mồ được
đắp theo hình bát giác tượng trưng cho bát quái, bốn lối bậc cấp đi lên tượng trưng cho tứ
tượng, tầng mà đoàn dâng hương là tầng lưỡng nghi. Bên trên là mái đình Việt cách điệu,
trên mái đình là bình thái cực. Theo quan niệm triết lý phương Đông thì thái cực sinh
lưỡng nghi, lưỡng nghi sinh tứ tượng, tứ tượng sinh bát quái, bát quái vận hành sinh vạn
vật làm vũ trụ phát triển không ngừng.
Ngôi mộ tập thể này được thiết kế theo quan niệm triết lý âm dương mang ý nghĩa
sâu sắc là để siêu thoát cho linh hồn những người đã khuất. Nơi đoàn chúng ta đang đứng 
gọi là tầng lưỡng nghi, gồm hai nữa âm và dương: nữa bên nước là nữa âm, nữa bên nền
đỏ là nữa dương. Người ta quan niệm rằng trong cuộc sống này âm dương luôn có mối
quan hệ mật thiết với nhau như: giữa trời và đất, giữa ngày và đêm, giữa người sống và
người chết đó là hình thái âm dương. Và âm dương không bao giờ hoạt động độc lập mà
bao giờ trong âm cũng có dương và trong dương cũng có âm, âm dương luôn hoà quyện
vào nhau.
Ngay nữa phần âm người ta cho làm một cây đèn màu đỏ tượng trưng cho phần
dương trong âm. Đèn này có chiều cao 8,1m tượng trưng cho 81 ngày đêm và được ví
như “Đèn thiên mệnh” với chức năng thiêng liêng là chuyển tải linh hồn các chiến sỹ giải
phóng quân từ cỏi âm về cỏi vĩnh hằng. Trên đỉnh của cây thiên mệnh có ngọn lửa mang
ý nghĩa là ánh hào quang của cuộc chiến 81 ngày đêm quyết tử cho tổ quốc quyết sinh
trên chiến trường Quảng Trị. Giữa cây thiên mệnh người ta làm ba áng mây tượng trưng
cho tam tài: Thiên - Địa - Nhân với ý nghĩa là cầu nối giữa trời, đất và con người. Theo
phong tục của người Á Đông chúng ta thường hay cúng cơm cho người đã khuất vì vậy
trên cây đèn người ta đắp 3 bát cơm để tượng trưng cho ý nghĩa đó.
Nữa phần dương còn lại được lát bằng nền gạch đỏ là màu của sự sống sự sinh sôi
nảy nở. Trên phần dương có một lỗ tròn tượng trưng cho phần âm trong dương, phần âm
trong dương này thông vào lòng nấm mồ. Lòng nấm mồ rỗng có 2 trục đường chính giao
nhau về tứ phương, về mặt tâm linh thì đây là nơi hội tụ linh hồn của các chiến sỹ tứ
phương về nấm mồ chung này. Ở chính giữa là nơi đặt hành trang người lính: Một chiếc
mủ tai bèo, một đôi dép cao su, một bi đông nước, một khẩu súng AK và một chiếc ba lô.
Giản dị và thân thương mà các anh đã làm nên lịch sử.
Ở giữa hai phần âm và dương có đặt một lư hương để cho mọi người khi đến Thành
Cổ thắp một nén hương với lòng thành tâm cầu nguyện mong rằng linh hồn các anh sẽ từ
cõi âm theo đèn thiên mệnh siêu thoát về cõi vĩnh hằng và sẽ thanh thản nơi chín suối.
Phía bên ngoài tầng lưỡng nghi còn có 81 bức phù điêu là 81 tờ lịch ghi lại từng
ngày một của cuộc chiến 81 ngày đêm tại Thành Cổ Quảng Trị từ 28/06/1972 -
16/09/1972 theo chiều ngược kim đồng hồ.
Do hàng ngàn chiến sỹ ta cho đến hôm nay vẫn còn nằm dưới mảnh đất này, vì thế
mà các công trình dưới thời nhà Nguyễn sẽ không còn được phục dựng lại nữa. Thành Cổ
được xây dựng thành một công viên văn hoá, tưởng niệm và tri ân tôn vinh những người 
đã vĩnh viễn nằm nơi lại đây. “Cho tôi hôm nay vào Thành Cổ thắp một nén nhang viếng
người nằm dưới cỏ. Cỏ xanh non tơ cỏ xanh non tơ xin chớ vô tình”. Lời bài hát “Cỏ non
Thành Cổ” của nhạc sĩ Tân Huyền cũng chính là lời nhắn nhủ của cựu chiến binh Phạm
Đình Lân từ Hà Nội về thăm lại chiến trường xưa. Anh đến với đài tưởng niệm cho hàng
ngàn đồng đội đang yên nghĩ vĩnh hằng dưới lớp cỏ non xanh của khu di tích thắp nén
tâm hương mà lòng sót xa nhắn nhủ:
“Nhẹ bước chân và nói khẽ thôi
Cho đồng đội tôi nằm yên dưới cỏ
Trời Quảng Trị trong xanh và lộng gió
Dẫu ồn ào đừng lay động hàng cây.
………………………………….
Nhẹ bước chân và nói khẻ thôi
Thành Cổ rộng sao đồng đội tôi nằm chật
Mỗi tấc đất là một cuộc đời có thật
Cho tôi hôm nay đến nghẹn ngào.”