1. Tình hình bạo lực học đường ở nước ta hiện nay.
Quan niệm tương đối phổ biến hiện nay trong việc nhận diện BLHĐ chủ yếu dựa trên cơ sở các quan điểm và sự so sánh, đối chiếu với các chuẩn mực xã hội. Theo đó, có thể hiểu BLHĐ là hành vi vi phạm chuẩn mực đạo đức, trái với luân thường đạo lý và các truyền thống tốt đẹp của dân tộc, nó cũng có thể được hiểu là hành vi xâm phạm tới thân thể, đời sống tâm lý của giáo viên, học sinh, sinh viên. đây là một hiện tượng xảy ra và tồn tại trong môi trường giáo dục, hành vi BLHĐ được thực hiện một cách cố ý nhằm vào học sinh, sinh viên, giáo viên và hành vi đó có thể xảy ra ở trong và ngoài trường, với sự tham gia của cả đối tượng ngoài xã hội.
Có quan điểm cụ thể hơn thì cho rằng, BLHĐ là bất kỳ hình thức hoạt động bạo lực bên trong các cơ sở trường học. Nó bao gồm các hành vi bắt nạt, lạm dụng thân thể, lạm dụng bằng lời nói, ẩu đả, đâm, chém, bắn,… Bắt nạt và lạm dụng vật chất là những hình thức phổ biến nhất của bạo lực có liên quan đến bạo lực học đường. BLHĐ là những hành vi cố ý, sử dụng vũ lực hoặc quyền lực của học sinh hoặc giáo viên đối với những học sinh, giáo viên hoặc những người khác và ngược lại. Đó có thể là những hành vi bạo lực về thể xác, bạo lực về tinh thần, bạo lực về tình dục, bạo lực ngôn ngữ, những bắt ép về tài chính hoặc những hành vi khác có thể gây ra nhưng tổn thương về mặt tinh thần hoặc thể xác cho người bị hại.(1)
Với cách tiếp cận nêu trên, có thể hiểu BLHĐ là “Những hành vi gây hấn, đánh nhau, hay những hành vi mang tính miệt thị, đe dọa, hành hung người khác (thường xảy ra giữa học sinh, sinh viên, giữa giáo viên với giáo viên, giữa giáo viên với học sinh, sinh viên, thậm chí có sự giúp sức của đối tượng khác) để lại thương tích trên cơ thể, thậm chí có thể tử vong hoặc gây tổn thương đến tâm lý, tinh thần cho học sinh, sinh viên và giáo viên, ảnh hưởng đến chuẩn mực xã hội, đến công tác giáo dục của nhà trường và trật tự, an toàn xã hội”
Theo báo cáo của Cơ quan phòng, chống tội phạm của Liên Hợp quốc (UNODC), mỗi năm trên thế giới có khoảng 6 triệu em trai và 4 triệu em gái có liên quan trực tiếp đến BLHĐ. Trên thực tế, con số này đang ngày càng tăng, bạo hành trường học trở thành vấn đề chung của giáo dục quốc tế.
Tại Việt Nam, số liệu được Bộ Giáo dục và Đào tạo đưa ra, trong một năm học, toàn quốc xảy ra gần 1.600 vụ việc học sinh đánh nhau ở trong và ngoài trường học (khoảng 5 vụ/ngày). Cũng theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo, cứ khoảng trên 5.200 học sinh thì có một vụ đánh nhau; cứ hơn 11.000 học sinh thì có một em bị buộc thôi học vì đánh nhau;... Tình trạng bạo lực trong trường học đã và đang diễn ra nóng bỏng trên khắp cả nước ở tất cả những cấp học, lớp học khác nhau, mức độ ngày càng gia tăng, hậu quả nghiêm trọng.(2)
Theo Báo cáo của Tổng cục Cảnh sát phòng chống tội phạm (Bộ Công an), từ năm 2013 - 2015, đã xử lý hơn 25.000 vụ phạm pháp hình sự, xử lý trên 42.000 đối tượng, trong đó có hơn 75% là thanh, thiếu niên, học sinh, sinh viên. Điều đáng nói là so với những năm trước, đối tượng phạm tội ngày càng trẻ hóa và hành vi phạm tội cũng như tính chất mức độ phạm tội ngày càng nghiêm trọng hơn, những hành vi bạo lực trong trường học ngày càng tăng và đa dạng. Đáng lưu ý là các vụ như giết người, hiếp dâm, cướp tài sản của học sinh, sinh viên cũng xảy ra nhiều. Ví dụ như vụ án mạng kinh hoàng xảy ra ngày 19/12/2015, tại phòng C201, trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội (phường Vĩnh Tuy, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội). Nạn nhân là Vũ ngọc Cương, lớp trưởng lớp AR15.02, đang học năm thứ ba khoa Kiến Trúc, tạm trú tại số nhà 580 đường Trường Chinh, quận Thanh Xuân, Hà Nội bị bạn cùng trường đâm chết. Nguyên nhân chỉ vì bị cho là “nhìn đểu”.
Khảo sát một số trường phổ thông trên địa bàn thủ đô Hà Nội, cho thấy một số đặc điểm của về tình trạng BLHĐ như sau:
+ Về độ tuổi đối tượng tham gia BLHĐ:
Độ tuổi đối tượng tham gia đánh nhau từ 06 -10 tuổi chiếm 07%; từ 11- 14 tuổi chiếm 45%; từ 15 - 18 tuổi chiếm 48%. Như vậy, đối tượng tham gia đánh nhau phần lớn học sinh cuối cấp trung học cơ sở và trung học phổ thông. Đây là lứa tưổi mà sinh lý các em có nhiều biến đổi, suy nghĩ bồng bột, thích tự mình giải quyết các mâu thuẫn, dễ bị bạn bè rủ rê lôi kéo.
+ Về hình thức tổ chức:
Trước đây bạo lực học đường chỉ xảy ra bình thường với các hình thức đơn giản như các hành động chửi bới hay xúc phạm lăng mạ, xỉ nhục hoặc chà đạp nhân phẩm, làm tổn thương về mặt tinh thần con người bằng những lời nói. Đa số các vụ đánh nhau đều có tổ chức nhóm (đánh hội đồng). Một số em trong nhóm còn sử dụng điện thoại di động để ghi hình vụ hành hung, sau đó đăng tải lên mạng Internet để làm nhục nạn nhân và để khoe thành tích của mình. Điều này cho thấy, BLHĐ không chỉ là chuyện của mỗi học sinh, mà có tính chất lây lan theo nhóm bạn, đa số học sinh coi sự việc đánh nhau bình thường.
+ Về công cụ phương tiện sử dụng trong BLHĐ:
Trước đây, BLHĐ thường sử dụng công cụ đánh đập tra tấn trực tiếp lên thân thể khiến sức khỏe bị tổn hại qua các hành động: Đấm, đá hoặc gậy gộc. Nhưng BLHĐ hiện nay lại táo bạo hơn nhiều với những hung khí như dao, kéo khiến khả năng thương tích lớn hơn gây ra xây xát, chảy máu, tinh thần hoảng loạn, chấn động tâm lý…
+ Về giới tính:
Nam giới chiếm 74%; Nữ giới chiếm 36%. Có khoảng hơn một nửa số em nữ khi được hỏi về vấn đề này thì thừa nhận là đã từng có hành vi đánh nhau với các bạn khác ở các mức độ khác nhau.
+ Về hậu quả:
Trong số các vụ BLHĐ đã từng có hành vi hành hung người khác, hậu quả của vụ bạo lực thường gây nên tổn thương về tinh thần và thể chất, làm mất thiện cảm của mọi người đối với các em. Có gần 1/4 cho rằng, hành vi bạo lực không gây ra hậu quả gì.
Các vụ liên quan đến BLHĐ xẩy ra nhiều lú do khác nhau như: Không ưa nên đánh (24%); bị khiêu khích nên đánh (16%); đánh vì lý do tình cảm (13,3%); Người khác nhờ đánh (20%) và chẳng có lý do gì cũng đánh (12%).
Trước tình hình BLHĐ gây quan ngại trong đời sống xã hội, các bậc pphuj huynh có những cách bày tỏ thái độ khác nhau. Phần lớn phụ huynh hành động bằng cách “quát mắng và xử lý nóng như đánh, tát, quát mắng nhằm răn đe và có không quan tâm đến hành vi đánh nhau của con. trường hợp cha mẹ khuyên bảo nhẹ nhàng như yêu cầu phải “xin lỗi bạn” còn ở mức hạn chế.
Trước thực trạng BLHĐ như hiện nay, một số giáo viên chủ nhiệm lớp khi được hỏi về vấn đề này thì biện hộ cho rằng, chỉ quản lý về mặt sĩ số, học tập, vấn đề đạo đức, lối sống thuộc về giáo viên dạy Giáo dục Công dân và cha mẹ học sinh. Mộ số giáo viên khác lại có quan điểm họ chỉ đảm nhiệm việc truyền đạt nội dung kiến thức cho học sinh là chính, việc nắm tư tưởng, giáo dục tình cảm của học sinh thuộc về giáo viên chủ nhiệm lớp.
Ở nước ta, trong những năm gần đây, dư luận xã hội lên tiếng khá nhiều về BLHĐ, với những lo ngại về sự đa dạng và mức độ nguy hiểm của hành vi này. Thực chất, BLHĐ không phải là một vấn đề mới, nhưng càng ngày, mức độ và tính chất của hành vi càng nguy hiểm, phức tạp hơn. Trên các phương tiện thông tin đại chúng liên tục đưa tin về các vụ giáo viên ngược đãi học sinh từ mẫu giáo cho đến đại học như: vụ việc “bảo mẫu” hành hạ dã man một cháu nhỏ tại cơ sở mầm non tư thục Phương Anh, quận Thủ Đức, TP HCM; Vụ tung clip giáo viên cầm dao kề vào cổ học sinh, vụ giáo viên dùng lời lẽ, từ ngữ thô tục để lăng mạ học sinh trong lớp học, sử dụng “cực hình” đối với học sinh… Đạo đức nghề nghiệp của giáo viên bị bỏ quên hay là do nhận thức chưa đúng, nghiệp vụ sư phạm còn yếu kém?. Đây là một câu hỏi lớn cần đặt ra cho không chỉ riêng ngành giáo dục mà toàn xã hội. Bên cạnh những bạo hành từ phía giáo viên thì trường hợp ngược lại cũng đã xảy ra nhiều như: Dọa đánh giáo viên vì không được dự thi tốt nghiệp; đánh thầy giáo vì bị thi lại môn; lăng mạ, đe dọa giáo viên vì bị ghi tên vào sổ đầu bài... Nhiều vụ xảy ra giữa học sinh với học sinh như: Vụ một nhóm nữ sinh ép bạn học phải quỳ gối, sau đó bắt bò đi dọc hành lang trường học và được quay video clip và tung lên mạng xã hội, gây xôn xao dư luận.
2. Luận bàn về nguyên nhân dẫn đến tình trạng BLHĐ
Nguyên nhân từ bản thân học sinh
Nguyên nhân đầu tiên co thể nói là do sự chuyển biến về tâm lý của bản thân đối tượng từ 12 - 17 tuổi,đây là giai đoạn hình thành nhân cách ở con người, cùng với đó là tâm lý không ổn định và cái tôi cá nhân quá cao (mà không biết sử dụng đúng cách ) ở lứa tuổi ăn chưa đủ no lo chưa tới này khiến các em thấy bức bối và muốn giải thoát. Trong giai đoạn này chỉ cần những tác động kích thích xấu từ thế giới bên ngoài cũng khiến các em học theo. Do sự phát triển thiếu toàn diện, thiếu hụt về nhân cách, thiếu khả năng ứng xử của bản thân và sự non nớt trong kỹ năng sống, sai lệch trong quan điểm sống dẫn đến thái độ sai trong nhận thức và hành động. Các em chưa định hình được lý tưởng sống cho bản thân nên rất dễ sa đọa.
Nguyên nhân từ môi trường gia đình
Con người được sinh ra, nhưng tính cách, phẩm chất, đạo đước do giáo dục mà hình thành. Môi trường đầu tiên mà mỗi đứa trẻ tiếp xúc là gia đình. Ông bà, bố mẹ là những ảnh hưởng đầu tiên, quan trọng nhất đến việc hình thành tính cách, nhân cách và định hướng sống của con cái. Bởi vậy, cách giáo dục và môi trường sống trong mỗi gia đình đóng vai trò quyết định, ảnh hưởng đến việc đứa trẻ lớn lên như thế nào và sống ra sao. Do vậy, những thiếu sót trong môi trường gia đình được cho là một phần ảnh hưởng đến BLHĐ. Việc học sinh chứng kiến tình trạng người bố nghiện rượu hay say xỉn và quát mắng người khác trong gia đình "bạo lực gia đình", lạm dụng thể chất trẻ em, lạm dụng tình dục trẻ em dạy cho trẻ rằng các hành động bạo lực là có thể chấp nhận, ở đây bạo lực gia đình gần như là cầu nối cho BLHĐ. Từ những cách dạy con cái bằng hình thức kỷ luật thô bạo của cha mẹ đối với đứa trẻ đã ảnh hưởng đến tính cách của đứa trẻ và dần dần đứa trẻ ấy trở nên hung hăng hơn. Việc con cái tiếp xúc với môi trường văn hóa bao lực như phim ảnh, sách báo, game bạo lực, xem các phim bạo lực gây ra những tác động xấu tới nhiều học sinh, thúc đẩy sự gia tăng tính hung hăng ở trẻ và học sinh, sinh viên. Việc đối mặt với trừng phạt thân thể làm gia tăng nguy cơ hành động hung hãn ở trẻ vị thành niên. Sự áp đặt của bố mẹ và phản ứng ngược của trẻ em với những cách cư xử cưỡng bức cũng ảnh hưởng tới sự phát triển của hành vi hung hãn ở trẻ nhỏ ví dụ như: La hét, đánh đấm, bỏ đói, nhốt trong phòng kín... gia đình có những hạn chế thiếu các kỹ năng nhận thức xã hội ảnh hưởng tới cách dạy bảo con cái.
Nguyên nhân từ môi trường nhà trường
Tại điều 5 Luật Giáo dục 2005 quy định các chủ thể giáo dục phải đảm bảo các yêu cầu sau: “Nội dung giáo dục phải bảo đảm tính cơ bản, toàn diện, thiết thực, hiện đại và có hệ thống; coi trọng giáo dục tư tưởng và ý thức công dân; kế thừa và phát huy truyền thống tốt đẹp, bản sắc văn hóa dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại; phù hợp với sự phát triển về tâm sinh lý lứa tuổi của người học”. Như vậy, Luật Giáo dục quy định đối với tất cả các giáo viên, người làm công tác quản lý giáo dục. Đối với giáo viên bộ môn, trách nhiệm của họ không chỉ truyền đạt những kiến thức chuyên môn mà còn phải giáo dục đạo đức, lối sống, hình thành và phát triển phẩm chất nhân cách của người học, dạy chữ phải đi đôi với dạy người. Còn đối với chủ nhiệm lớp, họ phải nắm được chất lượng toàn diện trên tất cả các mặt, không chỉ học mà còn là sự tu dưỡng, rèn luyện của các em học sinh.
Tuy nhiên, do sự giáo dục của nhà trường còn nặng về kiến thức văn hóa, đôi khi lãng quên đi nhiệm vụ giáo dục con người “tiên học lễ, hậu học văn”. Mặt khác, cuộc sống thực dụng chạy theo đồng tiền của một phần xã hội đã làm cho những giá trị quan trọng của nhà trường, đạo đức của một bộ phận thầy cô giáo bị suy thoát.
Nguyên nhân từ môi trường xã hội
Môi trường xã hội hay môi trường lân cận và cộng đồng khu dân cư nơi gia đình những thanh thiếu niên sinh sống cũng nhiều nguyên nhân gay ra BLHĐ. Đa số những vụ BLHĐ thường xảy ra đối với những thanh thiếu niên sống trong khu cộng đồng dân cư có môi trường sống thiếu thốn, trình độ dân trí thấp, nghèo khổ, nhà cửa tồi tàn...; nhiều đối tượng nghỉ học sớm lang thang, chơi bời; nơi có nhiều tệ nạn xã hội, tỷ lệ tội phạm cao, có nhiều đối tượng nghiện hút ma tuý, cá độ bóng đá, cờ bạc, trò chơi bạo lực trên mạng"... Khi tiếp xúc với các đối tượng xấu đó nhiều lần đã tác động xấu tới các em, dần dần đưa vào môi trường học đường và tác động qua lại ảnh hưởng đến những học sinh khác trong nhà trường...
Qua sự phân tích trên cho thấy, tình hình BLHĐ xảy ra có nhiều nhuyên nhân khác nhau. Do sự phát triển thể chất tâm lý lứa tuổi dễ nhiễm tính bạo lực của học sinh, sinh viên; sự xuống cấp đạo đức; chưa được trang bị và rèn luyện kỹ năng sống; sự thờ ơ, vô cảm và vô trách nhiệm của nhiều bậc làm cha làm mẹ đối với con cái; phương pháp giáo dục sai lầm của gia đình; phương pháp giáo dục, quản lý, môi trường giáo dục nhà trường; những yếu kém trong quá trình phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội; hệ thống pháp luật về vấn đề BLHĐ ở nước ta còn chưa hoàn chỉnh; tác động tiêu cực của các phương tiện thông tin giải trí hiện đại như game bạo lực, các trang web có nội dung bạo lực, các phương tiện truyền thông; ảnh hưởng tiêu cực từ mặt trái của việc hội nhập quốc tế… tất cả những vấn đề đó đã và đang đặt ra cho toàn xã hội phải có các biện pháp hữu hiệu để kịp thời phòng ngừa, ngăn chặn tình trạng này.
3. Một số giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả phòng ngừa tình hình BLHĐ.
Một là, đối với bản thân các em học sinh, sinh viên, cần nâng cao nhận thức, ý thức về hành động và những hậu quả của hành động bạo lực đó. Trong tập thể lớp, cần tổ chức các nhóm bạn đồng hành tương tự như hình thức đôi bạn cùng tiến để nâng cao nhận thức hiểu biết tăng cường sự trao đổi khắc phục lẫn nhau cùng nhau học tập .Với những học sinh có cá tính mạnh có biểu hiện đầu gấu, thì phải khoanh vùng phối hợp cùng gia đình và nhà trường uốn nắn phải biết lôi kéo các em vào các phong trào của lớp, tạo sân chơi cho các em đỡ nhàn chán tránh sự phân biệt đối xử. Tổ chức nhiều sân chơi bổ ích để tạo sự gần gữi yêu thương con người. Tránh được sự thờ ơ vô cảm của mọi người trước những hành động bạo lực.
Hai là, cần nhìn nhận lại cách giáo dục con trẻ của một số gia đình. Lâu nay chúng ta chỉ chú trọng đến kết quả học hành của con cái mà xem nhẹ việc các em nghĩ gì cần gì xử sự như thế nào với bạn bè. Thay vì để con cái có cuộc sống vật chất đầy đủ cha mẹ hãy là những người bạn đồng hành trong cả chặng đường làm người của con cái, không nên tạo cho con cái một cái vỏ bọc quá cứng nhắc sẽ gây lên tâm lý, ỷ lại, dựa dẫm, chơi bời và hưởng thụ. Cần có thái độ phê phán lên án những hành vi thô bạo và phải có những biện pháp xử lí có tính chất răn đe, để làm gương cho người khác.
Ba là, Nhà trường cần chủ động trao đổi thông tin với gia đình các em học sinh và chính quyền địa phương để nắm tình hình, kịp thời có biện pháp quản lý và giáo dục học sinh. Giáo viên chủ nhiệm cần chủ động nắm chắc tình hình diễn biến tư tưởng của học sinh, không để các hành vi tiêu cực, bạo lực xảy ra. Với phương châm hành động “phòng” là chính, cùng với dạy học, nhà trường cần chú trọng coi trọng việc dạy các môn học giáo dục công dân, giáo dục đạo đức, kỹ năng sống, xây dựng môi trường sư phạm thân thiện, trang bị nhận thức đúng đắn cho học sinh để các em có hành động đẹp và biết yêu thương nhau. nêu cao trách
Nhà trường chủ động phối hợp với các lực lượng liên quan phát động phong trào quần chúng đấu tranh trực diện với các hành vi BLHĐ, bất cứ khi nào, nơi nào có hành vi BLHĐ xảy ra, các lực lượng chức năng kịp thời ngăn chặn thông báo học sinh về nhà trường, gia đình để có biện pháp giải quyết nhằm góp phần hạn chế hậu quả tác hại xảy ra.
Bốn là, Cấp ủy, chính quyền địa phương, các tổ chức đoàn thể và lực lượng Công an địa phương, các tổ Đoàn thanh niên, Hội phụ nữ, Đội thanh niên xung kích, Đội cờ đỏ…cần đảm bảo sự lãnh đạo thống nhất, nêu cao ý thức trách nhiệm, phát huy hết vai trò của mình trong phòng ngừa tình hình BLHĐ. Cần chủ động sử dụng tốt biện pháp vận động quần chúng, tăng cường công tác tuyên truyền, vận động khu dân cư, khi phát hiện các mâu thuẫn cần kịp thời ngăn chặn, tránh gây hậu quả xấu.
Để giải quyết vấn nạn BLHĐ ở nước ta hiện nay, cần phải có nhận thức đúng đắn về vấn đề bạo lực học đường, sự quyết tâm cao độ của toàn ngành giáo dục, của các cấp liên ngành, của các lực lượng liên quan. Xây dựng cơ chế phối hợp giữa gia đình - nhà trường - xã hội trong phòng ngừa tình trạng BLHĐ.
