Phân tích để hiểu đúng quan niệm cách nhìn người và nhìn đời của nhân vật ông giáo trong truyện ngắn "Lão Hạc":

- "...cố tìm mà hiểu" chỉ cái nhìn người, nhìn đời một cách toàn diện, sâu sắc; cái nhìn thấu tư tưởng, tình cảm; cái nhìn phát hiện bản chất người, bản chất đời ẩn sau những "gàn dở, ngu ngốc, bần tiện, xấu xa, bỉ ổi,..."

- Nếu ta không cố tìm mà hiểu họ, ta dễ trở thành tàn nhẫn, lạnh lùng trước nỗi đau khổ của người khác.

- Khi người ta đau khổ, "cái bản tính tốt của người ta" - sự quan tâm, cảm thông thường bị "che lấp" bởi những lo lắng, ích kỉ.

- Cách ứng xử "Tôi biết vậy, nên tôi chỉ buồn chứ không nỡ giận" thể hiện lối ứng xử bao dung, độ lượng; một thái độ sống rất đáng trân trọng, ngợi ca.

=> Như vậy nhân vật ông giáo trong truyện ngắn "Lão Hạc" của Nam Cao đã đúc kết một tư tưởng thật đúng đắn. Trong cuộc sống chúng ta phải nhìn người, nhìn đời bằng đôi mắt bao dung, độ lượng, phải sống bằng tình thương, lòng nhân ái.

Câu nói cho ta thấy sự sâu sắc trong cách nhìn đời, nhìn người của ông giáo. Ai thì ta cũng phải "...cố tìm mà hiểu". Cuộc đời và con người đều biến thiên phức tạp, ta phải đặt mình thì mới có thể thấy điều tốt đẹp. Chỉ hời hợt nhìn bề ngoài, người ta dễ lầm lẫn và ích kỉ mà thôi. Chính vì thế mà ông giáo đã luôn bao dung với vợ, luôn hiểu và cảm thông. Vì khi con người  ta không cố tìm mà hiểu thì ta dễ trở thành tàn nhẫn, lạnh lùng trước nỗi đau khổ của người khác. Ta phải sống bao dung và yêu thương thì cuộc đời này mới đẹp và ấm êm hơn tất thảy mọi thứ ở đời này!