- vì đất đâi ở phương tây khô cằn nhỏ hẹp, k thuận lợi cho việc trồng lúc mì, chỉ thuận lợi cho việc trồng cây lưu niên. công cụ lao động bằng đá nên việc cày cấy k đem lại năng suất cao. đế tk 1 tcn mới xuất hiện công cụ bằng sắt => năng suất cao => cơ sở ra đời nhà nước
Vì Phương Tây buổi sơ khai chủ yếu sinh sống ở ven Địa Trung Hải đất đai cằn cỗi nên phải đến thời kì công cụ lao động xuất hiện mới tạo nên cở sở xuất hiện các quốc gia cổ đại còn phương đông với đất đai màu mỡ nên có sự xuất hiện của các quốc gia cổ đại sớm hơn
