Ý thức độc lập của nhân dân ta luôn được thể hiện rõ nét qua từng thời kì lịch sử. Đặc biệt, ở trong văn học giai đoạn từ thế kỉ 10 đến thế kỉ 19 ,chúng ta càng thấy tinh thần, ý thức ấy được cụ thể hóa hơn bao giờ hết. Điển hình: Nam quốc sơn hà của Lý Thường Kiệt, bản tuyên ngôn đầu tiên đầy kiêu hãnh, tự hào vì lãnh thổ, bờ vực quốc gia cũng như sự khẳng định thất bại của kẻ thù ngoại xâm. Phò giá về kinh của Trần Quang Khải, Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn...Bạch Đằng gian phú của Trương Hán Siêu, bản tuyên ngôn hào hùng Bình Ngô đại cáo của tác gia Nguyễn Trãi,...áng thơ văn sống mãi muôn đời cùng bao hào khí chiến thắng kẻ thù, thể hiện cao độ ý thức độc lập của nhân dân ta.
