1. Mở bài
- Bà Huyện Thanh Quan là nữ sĩ tài năng của nền văn học trung đại Việt Nam, bà gây ấn tượng với người đọc bằng một phong cách thơ nhẹ nhàng, sâu lắng, chất chứa nhiều những cảm xúc suy tư.
- Đặc biệt là với thủ pháp tả cảnh ngụ tình trong bài Qua Đèo Ngang thì phong cách thơ của bà lại càng được bộc lộ rõ hơn cả.
2. Thân bài
* Hai câu đề:
- Gợi ra một khung cảnh lưng đèo rộng lớn, khoáng đạt và bao la thế nhưng lại có chút buồn bã bao quanh.
- Thời gian "bóng xế tà", là buổi chiều tàn hoàng hôn đã tắt, trời đất bao phủ bằng màu xam xám, nhạt nhòa, gợi cảm giác buồn man mác, cảm xúc tràn về trong lòng người.
- Cảnh "Cỏ cây chen đá lá chen hoa" gợi cảm giác rậm rạp um tùm, mang đến sự hoang lạnh, ghê rợn của núi rừng âm u buổi chiều tối.
* Hai câu thực:
- Xuất hiện sự sống con người.
- Nghệ thuật đảo ngữ đưa hai từ láy"lom khom", "lác đác" lên đầu câu nhấn mạnh sự thưa thớt, hoang vắng.
- "Lom khom dưới núi tiều vài chú" => Sự nhỏ bé, lẻ loi của con người trước thiên nhiên.
- "Lác đác bên sông chợ mấy nhà" => Gợi sự chán nản, heo hút, mệt mỏi, thiếu sức sống trong khung cảnh dẫu rằng đã có sự xuất hiện của con người.
=> Nỗi lòng nhớ nhà tha thiết của một người con xa xứ, rời xa chốn phồn hoa đô hội, nay nhìn cảnh thưa thớt, lạnh lẽo lại càng thêm thương nhớ quê hương.
* Hai câu luận:
- Âm thanh của sự sống xuất hiện.
- Tiếng chim quốc, chim đa đa não nề, day dứt => Làm tăng sự hoang vắng tĩnh lặng của thiên nhiên rộng lớn, cô lập con người trong mối sầu tư.
- Nỗi nhớ thương quê nhà da diết, là buồn khổ xa xứ, lòng đau xót, bất lực trước thời cuộc rối ren, từ đó cũng nhận thấy được lòng yêu quê hương, đất nước tha thiết, sâu nặng và thầm kín của tác giả được thể hiện thật tinh tế qua cảnh sắc thiên nhiên.
* Hai câu kết:
- Khép lại bài thơ với những cảm xúc buồn thương sâu lắng, đồng thời cũng mở một chân trời cảm xúc mới bằng một giọng thơ chậm rãi, như tâm sự.
- Mở ra nhận thức cá nhân của tác giả về tình cảnh lẻ loi, cô độc.
- Ý thức về cái tôi cá nhân, về việc giữ riêng cho mình tâm hồn hồn thanh cao, lòng yêu nước sâu sắc, từ chối những sự nhiễu nhương của thời cuộc, bà đã dần buông bỏ những vướng bận cuộc đời, quyết để tâm hồn thanh tịnh với chỉ "một mảnh tình riêng ta với ta".
3. Kết bài
- Qua Đèo Ngang là một bài thơ thất ngôn bát cú xuất sắc, với bút pháp tả cảnh ngụ tình tinh tế và tài hoa, thông qua cảnh sắc thiên nhiên Bà Huyện Thanh Quan đã gửi gắm vào đó những nỗi niềm cảm xúc cá nhân, đó là nỗi nhớ nhà, tình yêu quê hương đất nước và sự đau xót, bất lực trước thời cuộc biến đổi.
