“Sử thi Đăm Săn là một trong những thiên sử thi cổ, nổi tiếng của dòng chảy lịch sử văn học dân tộc Việt Nam.” Nhân vật Đăm Săn, hình tượng người anh hùng đại diện cho vẻ đẹp, sức mạnh của cộng đồng đã trở thành một hình tượng bất hủ, được nhớ mãi trong lòng người đọc yêu sử thi. Đoạn trích Mtao Mxay đã phần nào thể hiện vẻ đẹp lẫm liệt ấy của Đăm Săn.
Nhân vật trong sử thi luôn là hình tượng mang hỏi thở cho tư tưởng của cộng đồng, mạng tiếng nói của cộng đồng, thể hiện khát vọng và tiếng nói của cộng đồng. Chính vì vậy, Đăm Săn ở đây cũng mang vẻ đẹp vô cùng lý tưởng, đoạn trích tuy ngắn nhưng phần nào lột tả gân guốc nét đẹp hào hùng của nhân vật Đăm Săn trong cuộc chiến này. Nguyên do của cuộc chiến này là Đăm Săn sau khi trở về nhà thì nghe tin vợ mình là nàng Hơ Nhị dã bị tên tù trưởng Sắt lừa bắt đi, điều này đã chạm đến lòng tự tôn to lớn của Đăm Săn, khiến chàng cảm thấy lòng tự trọng của mình bị chà đạp và rẻ rúng bởi một kẻ không hèn mạc.
Đặt chân đến hang ổ của địch, nhưng chàng không hề sợ hãi mà vẫn rất khảng khái ung dung, thể hiện tư thế và tâm thế của người làm chủ đứng đầu, chỉ với tư thế và tâm thế hào hiệp, uy dũng phi thường ấy thôi đã đủ hạ gục tên Mtao Mxay kiêu ngạo nhưng nhát gan. Mtao Mxay chỉ được huyên hoang võ mồm, nhưng trong lòng vô cùng sợ sệt rằng Đăm Săn sẽ đâm hắn khi hăn đi xuống, nhưng đáp lại là lời mỉa mai giễu cợt phô trương sức mạnh của Đăm Săn "Sao ta lại đâm ngươi khi ngươi đang đi xuống nhỉ? Ngươi xem đến con lợn nái của nhà ngươi ở dưới đất ta cũng không thèm đâm nữa là", "đến con trâu của nhà ngươi ở trong chuồng ta cũng không thèm đâm nữa là".
Nhưng không dừng lại ở đó, vẻ đẹp mãnh liệt, uy phong của Đăm Săn còn được thể hiện rõ hơn khi vào trận chiến thực sự. Trận quyết đấu bắt đầu trong tinh thần hào hiệp của Đăm Săn khi mời Mtao Mxây múa trước. Mtao Mxây múa may một cách yếu ớt, khiên "kêu lạch xạch như quả mướp khô”, điệu bộ hết sức hài hước, trông không hề mang phẩm chất và tư thế tâm thế của người tù trưởng dẫn dắt một bộ tộc. Hiệp hai đến lượt Đăm Săn múa “Chàng vượt qua cả đồi tranh, đồi lồ ô, sức chạy vun vút hết đông lại tây, Mtao Mxây nhảy vào đuổi theo nhưng đều không kịp, hắn ra tay chém chàng nhưng lại hụt, chỉ chém trúng cái chão cột trâu. Đăm Săn thấy thế lại càng được dịp chế giễu sự bất tài của Mtao Mxay. Đặc biệt, sau khi ăn miếng trầu mà Hơ Nhị ném cho, Đăm Săn như tăng thêm vạn năng sức mạnh, chiến đấu càng hăng say. Qua đó có thể thấy, Đăm Săn không qua một người thầy tài giỏi để luyện kiếm đấu khiên, nhưng nét kiếm nét múa chàng chém vẫn rất bay, vẫn cho thấy cái khí thế khảng khái sức mạnh phi thường, uy dũng của chính anh. Sang đến hiệp ba, sức mạnh khủng khiếp, hào cường của người anh hùng Đăm Săn sánh ngang sức mạnh của thiên nhiên, nhát chém nào cũng mạnh mẽ, sắc sảo nhưng lại không đâm thủng được giáp sắt của Mtao Mxây. Khi đã thấm mệt, chàng vừa chạy vừa ngủ thể hiện cái kỳ tài của bậc anh hùng, chàng mơ thấy trời và được chỉ cho cách hạ gục Mtao Mxây. Cuối cùng, tên hèn nhát bạc nhược Mtao Mxay cũng bị hạ gục một cách thật lẫm liệt, oai phong, mặc cho lời van xin khẩn khoản tha thiết của hắn, Đăm Săn cũng không bao giờ bị mắc mưu.
Sau chiến thắng, Đăm Săn không quên sai tôi tớ làm lễ cảm tạ tổ tiên và thần linh đã giúp đỡ chàng, thể hiện nếp sống văn hóa “Uống nước nhớ nguồn” của đồng bào Ê-đê, cũng là của cộng đồng người Việt Nam. “Ơ các con, ơ các con, hãy đi lấy rượu bắt trâu! Rượu năm ché, trâu dâng một con để cúng thần, cáo tổ tiên, cầu sức khỏe cho ta mới đi đánh kẻ thù, bắt tù binh, xéo nát đất đai một tù trưởng nhà giàu về. Rượu bảy ché, trâu bảy con để dâng thần, rượu bảy ché, lợn thiến bảy con để dâng thần, cầu cho ta được bình yên vô sự, tai qua nạn khỏi, lớn lên như sông nước, cao lên như cây rừng, không ai bì kịp”. Đến sự lễ ăn mừng của chàng có đầy đủ chàng trai, cô gái, các tù trưởng cũng từ nơi khác đến và cả sự góp mặt của thiên nhiên Tây Nguyên. Nổi bật giữa đám đông hoan hỉ ấy tất yếu phải là người anh hùng Đăm Săn - tù trưởng hùng mạnh ít ai sánh kịp: “Ngực quấn chéo một tấm mềm chiến, tai đeo nụ, sát bên mình nghênh ngang đủ giáo gươm, đôi mắt long lanh như mắt chim ghếch ăn hoa tre. Bắp chân chàng to bằng cây xà ngang, bắp đùi chàng to bừng ống bễ, sức chàng ngang sức voi, hơi thở của hàng ầm ầm tựa sấm dậy". Sức mạnh của chàng được so sánh với những gì đẹp nhất, mạnh nhất của thiên nhiên. Vốn ngang tàn từ trong bụng mẹ, trải qua bao cuộc chiến, chàng lớn lên trở thành chiến thần. Không chỉ có sức mạnh phi thường, chàng còn có vẻ đẹp lãng mạn: “Chàng nằm trên võng, tóc thả trên sàn, hứng tóc chàng ở dưới đất là một cái nan hoa”. Đăm Săn là biểu tượng cho sự hài hòa giữa cái đẹp dữ dội của núi rừng, vũ trụ với cái đẹp êm ả, lãng mạn của tâm hồn người Tây Nguyên.
Đoạn trích đã đem lại cho ta những cách nhìn độc đáo về người anh hùng Đăm Săn trong chiến công bảo vệ buôn làng, đem lại bình yên cho bộ tộc. Lời kể chuyện hấp dẫn cùng ngôn ngữ miêu tả khoa trương tạo được dấu ấn đặc sắc, chứa đựng những giá trị nhân văn đặc trưng của sử thi. Sử thi anh hùng Đăm Săn quả thật đã hình thành ý thức và tình cảm cộng đồng vững bền của dân tộc Ê-Đê, thành di sản quý báu của Tây Nguyên và dân tộc Việt Nam, đánh dấu thời đại sử thi rực rỡ với vẻ đẹp “một đi không trở lại”.
