2.1. Các yếu tố về điều kiện tự nhiên
Hộ nghèo ở huyện Lắk thường sinh sống ở những vùng có độ dốc cao, vùng sâu vùng xa, cách rất xa các trung tâm của xã, thị trấn, huyện. Đất đai bị chia cắt nhỏ lẻ, manh mún. Đồng thời, chất lượng đất xấu do bị rửa trôi và các đặc tính lý hóa học khác.
Khí hậu mang tính chất khí hậu cao nguyên nhiệt đới ẩm và đặc thù của thung lũng, mỗi năm có 2 mùa rõ rệt là mùa mưa và mùa khô. Lượng mưa trung bình từ 1.800-1.900mm, phù hợp cho việc trồng cho nhiều loại cây nông nghiệp khác nhau. Biến đổi khí hậu những năm gần đây đã làm cho hiện tượng hạn hán, thiếu nước về mùa khô và lũ lụt, ngập úng về mùa mưa thường xuyên diễn ra ở một số địa phương trên địa bàn huyện Lắk, đặc biệt là ở khu vực đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, đã ảnh hưởng không nhỏ đến kết quả sản xuất nông nghiệp của nông hộ.
2.2. Các yếu tố nguồn lực cho sản xuất nông nghiệp về nguồn lực lao động
Nguồn lao động của nhóm hộ nghèo khá dồi dào, bình quân là 5 lao động/hộ (Kết quả phỏng vấn nông hộ, 2018). Trong sản xuất nông nghiệp, lao động và nhân khẩu tác động rất lớn đến tình hình sản xuất - kinh doanh của nông hộ. Các nông hộ có thể tận dụng nguồn lao động tại chỗ trong chăm sóc, quản lý, thu hoạch, từ đó góp phần giảm bớt chi phí sản xuất và nâng cao thu nhập. Tuy nhiên, về chất lượng lao động của nhóm hộ nghèo còn nhiều hạn chế, số lượng lao động được qua đào tạo chỉ chiếm 11% và trình độ học vấn của chủ hộ chủ yếu là mù chữ và cấp 1 (trên 70%).
- Về nguồn lực đất đai
Hoạt động sản xuất nông nghiệp gắn liền với đất đai. Kết quả phỏng vấn nông hộ cho thấy diện tích đất sản xuất nông nghiệp bình quân hộ là 0,56 ha với bình quân mỗi mảnh đất từ 0,2 - 0,3 ha. Riêng đối với nhóm hộ nghèo đồng bào dân tộc thiểu số, với có phong tục chia đất khi con cháu lập gia đình nên diện tích đất cho mỗi hộ ngày càng ít đi (bình quân 0,45 ha/hộ). Giá đất cao, người dân không có vốn để mua đất sản xuất, nên phần lớn (83% số hộ nghèo thuê đất) phải thuê thêm đất với diện tích đất thuê bình quân 0,52 ha/hộ (Kết quả phỏng vấn nông hộ, 2019). Sản xuất nông nghiệp không chỉ gặp khó khăn về quy mô đất sản xuất, mà chất lượng đất ngày càng bị giảm, dẫn đến chất lượng nông sản không đạt hiệu quả cao, năng suất thấp. Nguyên nhân chính là do nông hộ ngày càng lạm dụng việc sử dụng phân bón hóa học, thuốc bảo vệ thực vật trong quá trình sản xuất. Do đó, chất lượng đất ngày càng bị bạc màu và thoái hóa đã ảnh hưởng đến năng suất cây trồng.
- Về nguồn lực vốn
Vốn là một trong những yếu tố đóng vai trò quan trọng giúp duy trì và mở rộng sản xuất nông nghiệp. Đối với các nhóm hộ nghèo trên địa bàn huyện Lắk, tỉnh Đắk Lắk, nông hộ sử dụng nguồn vốn để tiến hành đầu tư nguồn giống, mở rộng quy mô và chăm sóc cây trồng trong quá trình sinh trưởng và phát triển. Kết quả phỏng vấn nông hộ cho thấy, nhu cầu vay vốn của nông hộ cho sản xuất tương đối cao, bình quân có 82,83% số hộ vay vốn với lượng vốn vay trung bình là gần 11,84 triệu đồng/hộ. Nguồn vay của các nông hộ trên địa bàn chủ yếu là từ Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN & PTNT), Ngân hàng Chính sách xã hội, các đại lý vật tư phân bón và từ nhiều nguồn vốn vay khác như họ hàng, bạn bè, hàng xóm,... Nguồn vay phổ biến nhất vẫn là từ các đại lý (vay vật tư, phân bón), chiếm 32,3% trong tổng vốn vay của nông hộ, khoản cho vay này sẽ được các đại lý thu lại sau khi các nông hộ thu hoạch. Việc tiếp cận với nguồn vốn vay từ Ngân hàng NN & PTNT và Ngân hàng Chính sách xã hội còn nhiều hạn chế. Lượng vốn vay từ các ngân hàng này ít (3-5 triệu đồng/hộ), trong khi chi phí cho sản xuất nông nghiệp là rất lớn. Chính vì vậy, người dân vay ngay tại các đại lí vật tư nông nghiệp để trực tiếp vay những loại cần thiết cho nông nghiệp. Các nguồn vốn vay được nông hộ đánh giá là có thủ tục vay tương đối nhanh gọn và đơn giản. Tuy nhiên, lượng vốn vay còn hạn chế, khiến các nông hộ chưa thật mạnh dạn đầu tư vào vào sản xuất. Nhu cầu vốn cho hoạt động sản xuất khác nhau về thời điểm và loại hình sản xuất - kinh doanh của hộ, thời hạn vay vốn của các ngân hàng là khác nhau. Do đó, mức trả theo từng thời điểm cũng có sự khác nhau.
- Về ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ
Sản xuất nông nghiệp không thể tách rời những tiến bộ khoa học kỹ thuật vì nó đã tạo ra cây trồng vật nuôi có năng suất cao, chất lượng tốt. Hiện nay lĩnh vực khoa học và công nghệ ngày càng được quan tâm hơn. Hiện nay, có 2 mô hình nuôi lợn nái Sóc Tây Nguyên được triển khai đến các nông hộ. Kết quả, có 5 con lợn nái đã sinh sản được 30 con lai và bước đầu đã đạt những hiệu quả nhất định, con lai F1 thích nghi với môi trường và sinh trưởng, phát triển tốt.
- Về trang thiết bị và phương tiện sản xuất
Việc trang bị máy móc thiết bị ở các nông hộ chưa đầy đủ, mức độ trang bị còn thấp nên chưa đáp ứng được nhu cầu cho sản xuất nông nghiệp. Chi phí đầu tư để mua sắm máy móc thiết bị chưa được chú trọng do hạn chế về nguồn vốn đầu tư. Riêng đối với nhóm hộ nghèo đồng bào dân tộc thiểu, đặc biệt là nhóm hộ dân tộc thiểu số từ nơi khác di dân, có liên kết với mọi người trong dòng họ. Nhờ truyền thống đoàn kết, giúp đỡ nhau, nên họ có thể mượn hoặc thuê mướn của nhau để phục vụ cho sản xuất nông nghiệp.
2.3. Thị trường yếu tố đầu vào và đầu ra
Trong quá trình sản xuất nông nghiệp, yếu tố giá cả thị trường có vai trò quan trọng ảnh hưởng đến thu nhập và đời sống của người dân. Trên địa bàn nghiên cứu, người dân thường bị động trước những biến động của giá cả thị trường, làm ảnh hưởng khá lớn đến thu nhập, đời sống của người dân sản xuất nông nghiệp. Bên cạnh đó, sản xuất nông nghiệp trên địa bàn Huyện có quy mô kinh tế hộ nhỏ lẻ, thiếu liên kết, còn hạn chế về năng suất, chất lượng và khả năng cạnh tranh sản phẩm; số lượng cơ sở thu mua nông sản vẫn còn hạn chế, quy mô nhỏ nên họ không đứng ra cung ứng đầy đủ vật tư đầu vào cho người dân; số lượng cơ sở bên ngoài cung ứng vật tư đầu vào vẫn còn thấp, chưa đa dạng, phong phú về sản phẩm. Do đó, vẫn chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu của người dân nơi đây. Vì vậy, đối với nông dân, trong sản xuất, cần tìm hiểu thị trường thông qua các phương tiện thông tin đại chúng, qua mạng internet. Cần luyện tập thói quen phân tích, nhận định, phán đoán và dự báo thị trường sản phẩm nông nghiệp để lập kế hoạch sản xuất hợp lý theo nhu cầu thị trường; đồng thời, cần liên kết sản xuất theo tổ hợp tác hoặc hợp tác xã để chủ động điều phối sản xuất và chủ động tìm kiếm thị trường tiêu thụ sản phẩm.
