1. Bố cục của truyện Thạch Sanh Lí Thông

Có thể chia truyện thành bốn đoạn với nội dung chính như sau:

Đoạn 1 (từ đầu đến "mọi phép thần thông"): Nguồn gốc khác thường của Thạch Sanh.

Đoạn 2 (tiếp theo đến "Quận công"): Thạch Sanh bị Lí Thông lừa nhưng diệt được chằn tinh.

Đoạn 3 (tiếp theo đến "bọ hung"): Thạch Sanh vượt qua hàng loạt các thử thách (giết đại bàng, cứu công chúa khỏi hang; cứu thái tử con vua Thủy Tề...); Lí Thông cuối cùng bị trừng trị thích đáng.

Đoạn 4 (phần còn lại): Thạch Sanh được vua gả công chúa cho, đánh lui quân mười tám nước, sau đó được nhường ngôi.

2. Sự ra đời và lớn lên của Thạch Sanh

- Sự ra đời và lớn lên của Thạch Sanh vừa bình thường (bố mẹ chặt củi đổi gạo để sinh sống, hay giúp người) lại vừa khác thường. Sự khác thường thể hiện ở các chi tiết sau:

Bố mẹ già mới sinh được Thạch Sanh, mẹ có mang mấy năm mới sinh ra Thạch Sanh.

Thạch Sanh được thần trên trời "dạy cho đủ các môn võ nghệ và mọi phép thần thông" từ khi bắt đầu biết dùng búa.

- Ý nghĩa của câu chuyện về sự ra đời và lớn lên vừa bình thường vừa kì lạ của Thạch Sanh:

Thạch Sanh xuất thân từ một gia đình nghèo, lương thiện, hay giúp đỡ mọi người; sớm mồ côi cha mẹ, phải tự lao động kiếm sống.

Sự ra đời và lớn lên kì lạ như vậy hé mở và tô đậm những tài năng và chiến công của nhân vật Thạch Sanh về sau, làm tăng sức hấp dẫn của câu chuyện.

3. Những thử thách mà Thạch Sanh đã trải qua

- Những thử thách mà Thạch Sanh từng trải qua:

Bị mẹ con Lí Thông lừa đi canh miếu thờ (thực ra là thế mạng cho Lí Thông). Thạch Sanh bổ xác chằn tinh làm hai, chặt đầu quái vật đem về; nhặt bộ cung tên bằng vàng do quái vật để lại nhưng cũng bị Lí Thông cướp công và lừa đuổi đi.

Theo vết máu đại bàng nên Thạch Sanh biết nơi ở của nó. Chàng tự nguyện xuống hang trong núi sâu tiêu diệt đại bàng, cứu công chúa nhưng bị Lí Thông bịt kín cửa hang không lên được. Nhưng cũng vì tìm lối lên mà Thạch Sanh còn cứu được cả thái tử - con vua Thủy Tề - bị yêu tinh đại bàng nhốt trong cũi sắt ở cuối hang. Thái tử mời chàng xuống chơi thủy phủ. Vua Thủy Tề đãi Thạch Sanh rất hậu, biếu nhiều vàng nhưng chàng chỉ nhận cây đàn.

Thạch Sanh bị hồn chằn tinh và đại bàng mưu hại bị nhốt trong ngục tối. Tiếng đàn của chàng giải bệnh cho công chúa, vạch tội ác của Lí Thông, minh oan cho bản thân.

Hoàng Tử mười tám nước đến cầu hôn công chúa nhưng không được đã kết binh trả thù. Thạch Sanh mang đàn thần ra gảy để lui binh.

- Các thử thách mà nhân vật trải qua ngày càng khó khăn hơn và theo đó, phẩm chất của Thạch Sanh được bộc lộ rõ nét hơn; vẻ đẹp của nhân vật chính hiện ra toàn diện hơn, hoàn chỉnh hơn:

Tính thật thà, chất phác (tin lời Lí Thông nhiều lần).

Tinh thần dũng cảm và tài năng (diệt chằn tinh, diệt đại bàng là những yêu quái có nhiều phép lạ).

Lòng nhân đạo, khoan dung (tha tội chết cho mẹ con Lí Thông, hòa hiếu và còn thiết đãi quân xâm lược thua trận).

4. Sự đối lập giữa Thạch Sanh và Lí Thông

- Thạch Sanh và Lí Thông là hai nhân vật đối lập nhau như nước với lửa. Thạch Sanh đại diện cho cái thiện, Lí Thông tiêu biểu cho cái ác. Miêu tả xung đột giữa cái thiện và cái ác là một trong những nội dung cơ bản của truyện cổ tích. Sự đối lập giữa tính cách và hành động của hai nhân vật được thể hiện.

Thạch Sanh vô tư / Lí Thông vụ lợi (thấy Thạch Sanh khỏe, gạ kết nghĩa anh em để bóc lột sức lao động của Thạch Sanh).

Thạch Sanh thật thà, chất phác / Lí Thông lừa lọc, tàn nhẫn (lừa Thạch Sanh đi canh miếu để thế mạng cho hắn; đem đầu chằn tinh nộp để lấy công; lấp cửa hang để giết Thạch Sanh và lấy công chúa, nối ngôi vua).

Thạch Sanh nhân hậu / Lí Thông độc ác, xảo quyệt (sẵn sàng giết chết Thạch Sanh để cướp công nhưng lại giả nhân, giả nghĩa, ngon ngọt lừa hại Thạch Sanh).

- Ở truyện cổ tích này, Thạch Sanh có nhiều loại kẻ thù khác nhau nhưng phải nói rằng Lí Thông là kẻ thù chủ yếu, nguy hiểm và lâu dài nhất của Thạch Sanh. Lí Thông đối lập với Thạch Sanh một cách toàn diện và sâu sắc. Lí Thông là một hình tượng nhân vật có giá trị khái quát cao, biểu tượng cho loại người độc ác, xấu xa nhất, bị người đời nguyền rủa, bị ông Trời trừng phạt - bị sét đánh chết, hóa thành con bọ hung dơ bẩn. (Thực ra, sét đánh chết chi tiết biểu thị thái độ trừng phạt của nhân dân đối với cái ác).

5. Ý nghĩa của chi tiết tiếng đàn và mâm cơm thần kì

Truyện Thạch Sanh có nhiều chi tiết thần kì, trong đó đặc sắc nhất là chi tiết tiếng đàn và niêu cơm của Thạch Sanh.

- Tiếng đàn của Thạch Sanh: Tiếng đàn của Thạch Sanh cũng như tiếng sáo của Sọ Dừa, tiếng hát của Trương Chi... là những chi tiết nghệ thuật rất hay trong truyện cổ tích, thể hiện sự sáng tạo của nhân dân và túy từng truyện, nó hàm chứa nhiều ý nghĩa sâu sắc. Ở truyện Thạch Sanh, tiếng đàn thần kì có một số ý nghĩa chính như sau:

Tiếng đàn giúp Thạch Sanh được minh oan: Sau khi cứu công chúa, Thạch Sanh bị Lí Thông lấp cửa hang cướp công chúa, nhưng vì thế chàng còn cứu được cả thái tử con vua Thủy Tề và được tặng cây đàn thần. Trở về gốc đa, Thạch Sanh bị hồn ma chằn tinh và đại bàng trả thù, bị bắt vào ngục tối. Nhờ có tiếng đàn thần mà công chúa khỏi câm, nhận ra Thạch Sanh có cơ hội kể tội Lí Thông. Do vậy, tiếng đàn thần cũng là tiếng đàn của công lí. Sử dụng chi tiết này, tác giả dân gian đã thể hiện quan và ươc mơ về công lí của mình.

Tiếng đàn là vũ khí kì diệu đánh đuổi quân xâm lược: Tiếng đàn của Thạch Sanh vừa cất lên thì "quân sĩ mười tám nước bủn rủn tay chân... các hoàng tử phải cởi giáp xin hàng". Ở đây, tiếng đàn là đại diện cho sức mạnh của chính nghĩa và tinh thần yêu chuộng hòa bình của nhân dân ta. Nó là công cụ để cảm hóa lòng người, thu phục nhân tâm.

- Niêu cơm của Thạch Sanh.

Đây là một niêu cơm thần kì, "quân sĩ mười tám nước ăn mãi, ăn mãi nhưng niêu cơm bé xíu cứ ăn hết lại đầy". Những kẻ thua trận trước đó "bĩu môi không muốn cầm đũa" đến lúc này phải ngạc nhiên, thán phục.

Tính chất lạ kì của niêu cơm càng chứng tỏ sự tài giỏi của Thạch Sanh.

Đây là niêu cơm hòa bình, đẫm tinh thần nhân đạo, khoan hòa của nhân dân ta đối với kẻ bại trận.

6. Cách kết thúc truyện Thạch Sanh

Ở phần kết thúc truyện, Thạch Sanh không những được nhà vua gả công chúa cho mà còn được vua nhường ngôi. Theo quan niệm dân gian xưa, đó là phần thưởng lớn lao dành cho nhân vật Thạch Sanh, xứng đáng với những thử thách mà nhân vật trải qua, xứng đáng với phẩm chất và tài năng mà Thạch Sanh có được - những điều không thể có trong đời sống thực tế thì nhân dân đem tặng cho nhân vật của mình. Còn mẹ con Lí Thông tuy được Thạch Sanh tha cho tội chết, về quê làm ăn nhưng cuối cùng cũng bị sét đánh và hóa thành kiếp bọ hung dơ bẩn. Đó là kết thúc có hậu thường thấy ở các truyện cổ tích Việt Nam và thế giới. Nó thể hiện ước mơ của nhân dân về công lí xã hội (ở hiền gặp lành, ác giả ác báo), ước mơ về sự đổi đời (cũng như ở truyện Sọ Dừa, Tấm Cám, Cây Bút Thần...)

* Truyện Thạch Sanh kể về người dũng sĩ diệt chằn tinh, diệt đại bàng cứu công chúa, vạch mặt kẻ vong ân bội nghĩa Lí Thông, chống quân xâm lược mười tám nước. Truyện thể hiện ước mơ, niềm tin về đạo đức, công lí xã hội và tinh thần nhân đạo, yêu hòa bình của nhân dân ta. Truyện sử dụng nhiều chi tiết thần kì, độc đáo, giàu ý nghĩa (bộ cung tên vàng, cây đàn, niêu cơm...).

7. Nhận xét của em về nhân vật Lí Thông trong truyện cổ tích Thạch Sanh

Truyện Thạch Sanh thuộc loại truyện cổ tích thần kì rất hấp dẫn. Đối lập với con người bất hạnh tài ba là nhân vật Lí Thông, một con người gian hiểm, nhiều mưu mô xảo quyệt. Mỗi một tình tiết của truyện như một nấc thang của tội ác mà Lí Thông leo lên, dấn thân vào, hai bàn tay thấm đầy máu và nước mắt của "người em kết nghĩa!".

Lí Thông là một kẻ nấu rượu và bán rượu. Gặp Thạch Sanh gánh củi về gốc đa. Hắn nghĩ chàng trai cô độc, nghèo khổ mà có sức khỏe cường tráng này có thể lợi dụng được. Cái âm mưu đưa Thạch Sanh về nhà và kết nghĩa anh em của Lí Thông xét đến cùng vẫn có thể cảm thông được. Vì Lí Thông mới chỉ lợi dụng sức lao động của chàng trai mồ côi mà thôi.

Lí Thông đến phiên mình phải nộp mạng cho chằn tinh. Kẻ tham sống sợ chết này đã ranh ma đánh lừa Thạch Sanh đi thế mạng, với lí do anh "dở cất mẻ rượu"... Người đời thiếu gì kẻ tham sống sợ chết như Lí Thông

Hành động Lí Thông cướp công Thạch Sanh là một hành động vô cùng trắng trợn. Hắn dọa Thạch Sanh là đã giết vật báu "vua nuôi đã lâu", tất sẽ bị "tội chết". Có vẻ "nhân đức", hắn khuyên Thạch Sanh "trốn ngay đi", mọi hậu quả hắn sẽ "lo liệu". Lí Thông đã đem đầu quái vật dâng nộp triều đình, được nhà vua trọng thưởng phong cho làm Quận công. Lòng tham vô đáy, mờ mắt vì danh lợi bổng lộc mà anh bán rượu "khôn ngoan" đánh lừa em kết nghĩa để cướp công một cách "tài tình".

Quận công đã "chém" được chằn tinh sao lại không bắt được đại bàng? Muốn trở thành phò mã, Lí Thông lại dấn sâu tội ác bằng mưu mô mới. Hắn rất "khôn ngoan" tổ chức hội hát xướng mười ngày để "kết nghĩa". Lần thứ hai, Lí Thông đã xảo quyệt cướp công Thạch Sanh. Hắn rất nhẫn tâm và dã man sai quân lính vấn đá lấp kín hang để giết Thạch Sanh, người đã xông pha nguy hiểm chém chằn tinh, giết đại bàng, cứu nàng công chúa, để Lí Thông được giàu sang, vinh hiển. Hành động sai lính lấp hang cho thấy anh bán rượu hiện nguyên hình là kẻ táng tận lương tâm, đôi bàn tay thấm đầy máu và nước mắt đồng loại.

Tiếng đàn thần là một yêu tố hoang đường kì diệu tạo nên sức hấp dẫn của truyện cổ tích Thạch Sanh; nó mang ý nghĩa như một biểu tượng về sức mạnh công lí. Tiếng đàn thần được Thạch Sanh gảy lên trong ngục tối đã chữa được bệnh "câm" của nàng công chúa, đã vạch mặt chân tướng xảo quyệt của Lí Thông trước triều đình.

Cái kết của truyện thật sâu sắc lí thú. Mẹ con Lí Thông bị lột hết mọi chức tước, bị đuổi về quê, bị sét đánh chết hóa thàn bọ hung. Lưới trời lồng lộng!

Anh bán rượu trở thành Quận công, sắp trở thành phò mã... cuối cùng biến thành bọ hung! Tham thì tham, ác giả ác báo là vậy! Tên Lí Thông đã bị người đời phỉ nhổ, chết trong nhục nhã!