Bài thơ Cảnh khuya được Chủ tịch Hồ Chí Minh viết vào năm 1947, khi quân và dân ta đang thắng lớn trên chiến trường Việt Bắc. Sông Lô, Đoan Hùng đã đi vào lịch sử bằng những nét vàng chói lọi đầu tiên của ta trong chín năm kháng chiến chống Pháp. Bài thơ thể hiện cảm hứng yêu nước mãnh liệt dạt dào ánh sáng và âm thanh. Đó là ánh sáng của trăng Việt Bắc, của lòng yêu nước sâu sắc:

Tiếng suối trong như tiếng hát xa
Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa
Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ,
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà

Cùng với các bài thơ Cảnh rừng Việt Bắc, Đi thuyền trên sông Đáy, Cảnh khuya thể hiện tình yêu thiên nhiên, yêu nước sâu sắc của Bác trong một đêm trăng nơi núi rừng Việt Bắc.

Hai câu thơ đầu trong bài thơ tả cảnh đêm khuya nơi núi rừng Việt Bắc. Trăng càng về đêm càng sáng. Ánh trăng lan toả bao phủ khắp mặt đất. Đêm vắng, tiếng suối nghe càng rõ. Tiếng suối chảy êm đềm nghe rất trong rì rầm từ xa vọng đến. Cảm nhận của Bác thật tinh tế, nghe suối chảy mà cảm nhận được mức độ xanh trong của dòng nước. Tiếng suối trong đêm khuya như tiếng hát xa dịu êm vang vọng, khoan nhạt như nhịp điệu của bài hát trữ tình sâu lắng. Đó là nghệ thuật lấy động tả tĩnh, tiếng suối rì rầm êm ả, vắng lặng trong đêm chiến khu. Tiếng suối và tiếng hát là nét vẽ tinh tế gợi tả núi rừng chiến khu thời máu lửa mang sức sống và hơi ấm của con người:

Tiếng suối trong như tiếng hát xa

Sáu trăm năm trước trong bài thơ Bài ca Côn Sơn Ức Trai đã có cảm nhận cực kỳ tinh tế về dòng suối Côn Sơn:

Côn Sơn suối chảy rì rầm
Ta nghe như tiếng đàn cầm bền tai

      “Tháp mười đẹp nhất bông sen

     Việt Nam đẹp nhất có tên Bác Hồ”

Nhắc đến Hồ Chí Minh không chỉ người dân Việt Nam mà người dân trên toàn thế giới đều nghiêng mình kính phục bởi người là một vị lãnh tụ doanh nhân văn hóa thế giới, bên cạnh đó người còn là nhà thơ, nhà văn lớn với nhiều tác phẩm có giá trị. Trong số đó phải kể đến bài thơ Cảnh Khuya, bài thơ sáng tác vào năm 1947.

   Trong những năm đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân pháp. Bài thơ đã khắc họa vẻ đẹp đêm trăng rừng Việt Bắc, đồng thời thể hiện vẻ đẹp bức tranh nơi núi rừng Việt Bắc làm say đắm lòng người:

                                      “ Tiếng suối trong như tiếng hát xa

                                     Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa”

Với biện pháp so sánh độc đáo tiếng suối được ví như tiếng hát xa giúp ta hình dung được tiếng suối từ xa vọng lại êm ái, trong trẻo, ngọt ngào như tiếng hát của con người. Cách so sánh này làm cho âm thanh tiếng suối vô hồn lạnh lẽo trở nên sống động, có hồn. Không gian chìm trong yên tĩnh nhưng vẫn mang hơi ấm của con người, vẫn ấm tiếng người, tiếng hát . Cảnh núi rừng đêm khuya mà xiết bao gần gũi yêu thương. Câu thơ đã cho thấy sự giao cảm tuyệt vời giữa con người với thiên nhiên. Đến câu thơ thứ hai thì bức tranh càng hiện lên rõ nét hơn:

                             “Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa “

Câu thơ cho ta hình dung được ánh trăng lồng vào cây cổ thụ, bóng cây cổ thụ lồng vào những bông hoa rồi in xuống mặt đất như những bông hoa xinh xắn. Điệp từ lồng kết hợp với phép tiểu đối làm cho cảnh vật đâng lồng vào nhau tạo nên bức tranh nhiều tầng lớp, đường nét, hình khối lung linh ánh sáng. Bức tranh trăng đêm rừng Việt Bắc hiện lên thật đẹp, thật nên thơ, lung linh ánh sáng mang lại những nét đẹp cổ kính đầy quyến rũ. Qua bức tranh ấy ta cảm nhận được tâm hồn nhà thơ, tâm hồn thi sĩ nhạy cảm với cái đẹp và tình yêu thiên nhiên say đắm.

    Bài thơ còn giúp ta cảm nhận trọn vẹn vẻ đẹp con người Hồ Chí Minh với biết bao niềm ngưỡng mộ, tự hào. Trước hết là một tâm hồn nghệ sĩ đắm say trước vẻ đẹp thiên nhiên:

                          “Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ”

Đêm chiến khu đẹp như một bưc tranh làm sao không say đắm lòng người. Trong đêm khuya tĩnh lặng của núi rừng Việt Bắc Hồ Chí Minh đã dành những phút giây để thả hồn mình cùng trăng.