Mỗi tác phẩm nghệ thuật là một thế giới riêng, một tiếng nói riêng. Ở đó, nhà văn gửi gắm tất cả tâm hồn, suy nghĩ và tình cảm của mình, kết nối người đọc với thế giới nghệ thuật bằng những cảm xúc vừa bình dị vừa hết sức tinh vi, khiến người đọc vừa hòa mình vào trong thế giới ấy để khám phá vừa để làm thay đổi mình theo chiều hướng tích cực. Truyện ngắn Lặng lẽ Sa pa của Nguyễn Thành Long là một tác phẩm có giá trị như thế.
Không quá cầu kì trong việc tìm kiếm chủ đề và đối tượng sáng tác, Nguyễn Thành Long chủ động ghi nhận thực tại bằng những hình tượng tưởng như nhỏ bé, đơn giản nhưng hàm chứa nội dung ý nghĩa lớn. Từ con người đến cảnh vật khi đi vào trang văn của ông đều tươi mới, tràn trề sức sống.
Một trong những vêu tố tao nên sức hấp dẫn và góp vào thành cống của truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa ”là chất trữ tình. Chất trữ tình toát lên từ phong cảnh thiên nhiên đẹp và đầy thơ mộng của Sa Pa được miêu tả qua cái nhìn của người hoạ sỹ già: Hình ảnh thiên nhiên Sa Pa mang vẻ đẹp thơ mông, độc đáo, kỳ lạ.
Đó là nơi núi cao, thác đổ trắng xoá, với mây, nắng, sương đều rất la. Sự bắt đầu của Sa Pa là những răng đào ven đường hay những đàn bò lang cổ, cổ đeo chuông là đặc trưng hữu hình của cuộc sống muôn màu, muôn vẻ nơi đây. Hình ảnh rừng cây đầu mùa bao bọc lấy nhau “Những cây thông chỉ cao quá đầu, rung tít trong nắng, những ngón tay bằng bạc dưới cái nhìn bao che của những cây tử kinh thỉnh thoảng nhô cái đầu màu hoa cà lên trên màu xanh của rừng”.
Nhất là vẻ đẹp của nắng khiến cảnh sắc thêm lộng lẫy. “Nắng bây giờ bắt đầu len tới đốt cháy rừng cây”; “nắng đã mạ bạc cả con mèo, đốt cháy rừng cây hừng hực như một bó đuốc lớn. Nắng chiếu làm cho bó hoa càng thêm rực rỡ và làm cho cô gái cảm thấy mình rực rỡ theo”. Người ta cảm thấy như bị cuốn theo nhịp chạy của mây hay đầy xúc cảm trong sự cuốn hút của nắng.
Chỉ là những nét phác hoạ nhưng cảnh thiên nhiên hiên lên đẹp như nhũng bức tranh, đẹp đến hai lần. Cái đẹp tự nhiên của nó và cái đẹp qua tâm hồn người nghệ sỹ của ông hoạ sỹ. Từ trang văn của Nguyễn Thành Long, cái đẹp của Sa Pa chảy vào hồn tôi, tan động trên từng suy nghĩ và cả trong mơ tưởng. Tôi mê cái nắng vàng sớm mai của một ngày mùa đông, cơn gió lạnh xốc vào da thịt và rồi lại được sưởi ấm bằng cái thứ nắng kì diệu ấy. Tôi mê vẻ đệp của những bông hoa rừng nở độ đầu xuân trên dốc núi, mơ màng và trầm tư. giá mà được ngắm nhìn, trông thấy thì thật thích biết chừng nào. Lặng lẽ Sa Pa không ngừng thôi thúc tôi kiếm tìm. Và có lẽ, một ngày nào đó, tôi cũng sẽ đến thăm miền đất này với những cảm xúc đã có từ hôm nay.
Sa Pa đâu chỉ có thiên nhiên tươi đẹp. Thiên nhiên đẹp là để làm nền tôn thêm vẻ đẹp con người nơi đây. Những đỉnh Yên Sơn, Phan-xi-păng cao vòi vọi gợi nghĩ tới những con người ở tầm cao của sự cống hiến và hy sinh. Cái hừng hực của nắng, của gió gợi đến nhiệt huyết hừng hực cháy của con người lao động nơi đây. Thiên nhiên thơ mộng, trong sáng như tâm hồn những con người ở Sa Pa trong sáng, mộng mơ.
Cuộc gặp gỡ tình cờ mà để lại nhiều dư vị trong lòng mỗi người, từ những nét đẹp giản dị rất đáng mến của người thanh niên, từ những câu chuyện anh kể về cuộc sống của mình giữa lặng lẽ Sa Pa, và từ những tình cảm, cảm xúc mới nảy nở của ông hoa sỹ, cô kỹ sư đối với anh thanh niên. Anh thanh niên chính là phát hiện mới nhất, lớn nhất của ông họa sĩ. Anh tiêu biểu cho đức hi sinh thầm lặng, tinh thần xả thân vì đất nước, ý chí vươn lên, nghị lực kiên cường chiến thắng dục vọng tầm thường để vươn đến cái cao cả. Chính hình ảnh anh thanh niên khiến tôi phải nhìn nhận lại bản thân mình và thế hệ của chúng ta hôm nay. Tuổi trẻ ngày nay sống trong tiện nghi vật chất dễ dãi đã sớm đánh mất đi tinh thần sống vì người khác, sống vì đất nước. Tuổi trẻ ngày nay có đầy đủ điều kiện học tập để trở nên tốt hơn, có nhiều cơ hội để cống hiến nhiều hơn. Thế nhưng, thay vì làm những việc tốt đẹp ấy, rất nhiều bạn trẻ đã buông bỏ việc học, sống thụ hưởng, sa ngã vào tệ nạn đánh mất cả tương lai.
Có thể nói, truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa có dáng dấp như mốt bài thơ, chất thơ bàng bạc trong toàn truyện, từ phong cảnh đẹp hết sức thơ mộng của thiên nhiên vùng núi cao đến hình ảnh những con người sống và làm việc trong cái lặng lẽ mà không hề cô đơn bởi sự gắn bó của họ đối với đất nước, với mọi người. Tác giả đã tao được không khí trữ tình cho tác phẩm, nâng cao ý nghĩa và vẻ đẹp của những sự việc, con người rất bình di được miêu tả trong truyện, nhờ thế mà chủ đề của truyện được rõ nét và sâu sắc hơn.
Truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa để lại một bài học sâu sắc, có tác động mạnh mẽ đối với thế hệ trẻ hôm nay: các thế hệ cha anh đã sống và làm việc anh hùng như thế, là người chủ tương lai của đất nước, chúng ta phải không ngừng nỗ lực, sống và làm việc xứng đáng với máu xương và tâm huyết của cha anh mình. Càng khâm phục ta càng phải kiên cường vươn lên. Đừng để những cám dỗ tầm thường biến ta thành kẻ thấp hèn, chỉ biết dựa dẫm vào người khác, hủy hoại những giá trị mà cha anh đã sáng tạo và gìn giữ lấy bằng máu và sinh mệnh của mình.
