Trong những năm tháng gay go, quyết liệt nhất của cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước, từ tuyến đường Trường Sơn đầy bom rơi đạn nổ, nha thơ Phạm Tiến Duật đồng thời cũng là anh bộ đội đã viết những bài thơ ca ngợi những người lính trên chiến trường với một phong cách thơ riêng biệt, độc đáo. Thơ của anh đã được đánh giá cao. Tác phẩm Bài thơ về tiểu đội xe không kính (trích trong tập Vầng trăng quầng lửa) là một trong những bài thơ để lại ấn tượng mạnh trong lòng người đọc.
Bình thường, những chiếc xe không kính không thể gọi là cái đẹp. Ấy thế mà tác giả đã lấy hình tượng đó làm cảm hứng chính xuyên suốt bài thơ. Hình tượng độc đáo nhưng hợp lí này đã có tác dụng gây ấn tượng mạnh, là cơ sở để làm nổi bật chất dũng cảm, sự lạc quan và quyết tâm giành chiến thắng của anh lính lái xe thời chống Mĩ:
Không có kính không phải vì xe không có kính
Bom giật, bom rung kính vỡ đi rồi...
Hình tượng những chiếc xe không kính cũng đã góp phần cụ thể hóa những khó khăn gian khổ mà anh bộ đội lái xe phải chịu đựng:
Không có kính, ừ thì có bụi,
Bụi phun tóc trắng như người già...
Không có kính, ừ thì ướt ảo,
Mưa tuôn, mưa xối như ngoài trời
Hoàn cảnh chiến trường khó khăn, cái chết là những thử thách lớn đối với những người lái xe trên con đường Trường Sơn khói lửa.
Tư thế hiên ngang, tinh thần dũng cảm, bất chấp mọi khó khăn nguy hiểm, niềm vui sôi nổi của tuổi trẻ và ý chí chiến đấu vì miền Nam.
- Trong bom đạn khốc liệt của chiến tranh, anh chiến sĩ vẫn giữ vững tư thế hiên ngang hướng về phía trước, thực hiện khẩu hiệu: “Tất cả vì tiền tuyến, tất cả vì miền Nam ruột thịt”. Câu thơ chuyển giai điệu, thanh thản, tự tin:
Ung dung buồng lái ta ngồi
Nhìn đất, nhìn trời, nhìn thẳng.
Những từ ngữ chọn lọc “ung dung”, “nhìn đất”, “nhìn trời”, “nhìn thẳng” the hiện tư thế, phong cách anh bộ đội lái xe trên đường ra trận.
“Chưa cần rủa, phì phèo châm điếu thuốc
Nhìn nhau mặt lấm cười ha ha...
Chưa cần thay, lải trăm cây số nữa
Mưa ngừng, gió lùa khô mau thôi”.
Ngôn ngữ bình dị, âm điệu vui thể hiện niềm lạc quan, yêu đời của tuổi trẻ sống có lí tưởng.
- Tư thế hiên ngang, lòng dũng cảm đã làm nên sức mạnh của anh bộ đội. Sức mạnh ấy còn được nhân lên gấp bội vì cạnh anh còn là cả tập thể anh hùng. Từ trong bom đạn hiểm nguy, “tiểu đội xe không kính” được hình thành, bao gồm những con người từ bốn phương chung lí tưởng, gặp nhau thành bè bạn:
Gặp bè bạn suốt dọc đường đi tới
Bắt tay qua cửa kính vỡ rồi.
Các anh đã cùng chung niềm vui sôi nổi của tuổi trẻ, của tình đồng đội, tình đồng chí. Hình ảnh sinh hoạt ấm tình đồng đội:
Chung bát đũa nghĩa là gia đình đấy
Võng mắc chông chênh đường xe chạy.
Đọc những câu thơ tiếp theo, ta thấy rõ khó khăn gian khổ càng nhiều hơn, chiến tranh càng ác liệt hơn:
Không có kính, rồi xe không có đèn
Không có mui xe, thùng xe có xước.
Nhưng dù khó khăn ác liệt đến mấy, ý chí quyết tâm chiến đấu vì miền Nam ruột thịt của các anh bộ đội vẫn không hề lay chuyển: “Xe vẫn chạy vì miền Nam phía trước”. Hình ảnh tượng trưng “Chỉ cần trong xe có một trái tim” của bài thơ đã nêu bật được lòng yêu nước và ý chí quyết tâm giành chiến thắng của các anh.
