Cách đây gần 70 năm, vào ngày 25/10/1947, tại sông Lô, đoạn chảy qua xã Chí Đám, huyện Đoan Hùng đã diễn ra nhiều trận chiến oai hùng mà đỉnh cao là chiến thắng Sông Lô lịch sử của quân dân ta trước thực dân Pháp. Đây là chiến thắng quan trọng, góp phần bẻ gãy một trong ba gọng kìm của quân địch tấn công lên chiến khu Việt Bắc với âm mưu tiêu diệt cơ quan đầu não cuộc kháng chiến của ta lúc bấy giờ. Dưới sự lãnh đạo của Đảng và Bác Hồ, quân dân ta khi đó đã chủ động xây dựng phòng tuyến, bố trí trận địa và anh dũng chiến đấu chặn đánh quân địch. Di tích tượng đài chiến thắng Sông Lô là công trình được xây dựng nhằm gợi nhắc tới chiến thắng anh hùng, tinh thần chiến đấu anh dũng của quân và dân ta trong trận chiến kể trên.
Tượng đài chiến thắng Sông Lô tại núi Đồn, xã Chí Đám, huyện Đoan Hùng.
Tượng đài chiến thắng Sông Lô tọa lạc trên núi Đồn thuộc xã Chí Đám, huyện Đoan Hùng. Phía dưới chân núi, hai dòng sông Lô – sông Chảy hợp lưu tại đây, tạo nên một vùng địa thế non nước hữu tình, đất đai trù phú. Đứng ở khu vực tượng đài, phóng tầm mắt ra xa sẽ thấy bát ngát dòng sông xanh, san sát những mái nhà, chòm xóm. Tượng đài chiến thắng Sông Lô được xây dựng từ năm 1987 với tổng diện tích quy hoạch lên tới 2.537 m2; bao gồm hai phần: tượng và đài. Hai bên tượng đài là hai biểu tượng thân tàu và những đợt sóng vút cao nhằm thể hiện hình tượng lịch sử: Con tàu chiến thắng chở sức mạnh tổng hợp của dân tộc Việt Nam đang rẽ sóng ra khơi theo dòng chảy của lịch sử.
Đài cao 26m bên cạnh nhóm tượng cao 7m được làm bằng chất liệu bê tông, cốt thép,bên ngoài sơn màu giả đồng. Đài chiến thắng mang hình tượng ngọn lửa, tượng trưng cho sức sống mãnh liệt và sự tồn tại trường tồn của chiến thắng sông Lô; thân đài được thiết kế góc cạnh đồ sộ và được ốp đá ghép khít với nhau. Trên 4 mặt xung quanh của đài tưởng niệm có trang trí 8 bức phù điêu bằng gốm miêu tả chiến thắng Sông Lô và khái quát một số nét đặc trưng trong đời sống của con người vùng đất Đoan Hùng. Mỗi bức phù điêu kể trên đều là một tác phẩm nghệ thuật được điêu khắc tinh tế, công phu. Nhóm tượng chiến thắng sát ngay chân đài, mặt tượng hướng về dòng sông Lô trong xanh gồm 5 nhân vật tiêu biểu cho các thành phần, lực lượng đã anh dùng tham gia chiến đấu làm nên chiến thắng Sông Lô. Mỗi pho tượng lại được khắc họa dáng đứng và có thần thái khác nhau; có pho tượng chiến sĩ trong tư thế hiên ngang giơ cao khẩu súng, trên mình mặc áo trấn thủ, sau lưng vác bao gạo, chân đi dép cao su; có pho tượng người chiến sĩ hai tay nắm chắc khẩu súng trường trong tư thế sẵn sàng chiến đấu; pho tượng ở giữa là hình ảnh một nữ du kích người dân tộc, đầu chít khăn, tay cầm gậy, tầm mắt nhìn ra xa sẵn sàng chiến đấu; cũng có pho tượng người chiến sĩ đứng bên khẩu pháo, giơ cao mũ vẫy chào, áo phanh trần bay trong gió để lộ lồng ngực trần khoẻ mạnh tràn đầy sức sống… Những pho tượng kể trên đã khắc hoạ sinh động dáng hình lịch sử của những con người đã làm nên chiến thắng Sông Lô, mang hơi thở của những năm tháng chiến đấu hào hùng truyền lưu lại cho hậu thế một cách trọn vẹn, chân thực.
Bao nhiêu năm đã trôi qua, những thế hệ người dân sinh ra và lớn lên, gắn bó với mảnh đất oai hùng này đều mang trong mình một niềm tự hào to lớn mỗi khi nhắc tới chiến thắng vang dội của cha ông xưa kia. Trong ánh mắt của họ, tượng đài chiến thắng Sông Lô không chỉ là công trình vinh danh và ca ngợi chiến thắng Sông Lô mà còn là minh chứng cho sự kiên cường của cha ông đã hy sinh thân mình để bảo vệ Tổ quốc. Vì vậy, mỗi thế hệ sinh ra nối tiếp trên mảnh đất này đều được giáo dục sâu sắc về truyền thống hào hùng, lòng yêu nước và sự hy sinh của các thế hệ đi trước, qua đó, vun đắp từng ngày trong lòng của mỗi người dân nơi đây về ý thức trách nhiệm và niềm tự hào đối với quê hương, đất nước.
Trải theo thời gian, chính quyền và nhân dân xã Chí Đám nói riêng, huyện Đoan Hùng nói chung luôn ý thức sâu sắc về trách nhiệm bảo tồn, gìn giữ, tu sửa, cải tạo công trình tượng đài chiến thắng Sông Lô cho xứng tầm với di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia ( được công nhận theo quyết định 2890/ VH-QĐ ngày 27 tháng 9 năm 1997 của Bộ VH –TT, nay là Bộ VH,TT & DL); là nơi nhân dân khắp mọi miền đất nước tới chiêm ngưỡng và thành kính hướng về cội nguồn dân tộc.
