Đúng là ở các nước phát triển, nếu lỡ có một vụ va chạm xe cộ trên đường phố người ta thường gọi điện báo cho cảnh sát giao thông rồi đi thẳng, chẳng mấy ai “nhiều chuyện” đứng lại tìm hiểu xem chuyện gì đã xảy ra, lỗi do ai. Ngay cả khi có đám cháy thì việc đầu tiên họ làm là gọi điện đến sở cứu hỏa chứ chẳng mấy ai đứng đó để xem hoặc lao đầu vào việc dập tắt đám cháy. Không phải là họ vô tâm nhưng vì họ biết rằng họ không có chuyên môn và nhiệm vụ để chữa lửa.
Nếu họ dừng lại xem chỉ làm tắc nghẽn giao thông, cản trở hoạt động của những người thi hành công vụ. Tinh thần nghĩa hiệp của Lục Vân Tiên ngày nay nên là tinh thần thương yêu, giúp đỡ đồng loại vượt qua cuộc sống khó khăn, thiếu thốn hơn là một tinh thần sẵn sàng “thượng cẳng chân, hạ cẳng tay” khi gặp chuyện bất bình giữa đường. Lục Vân Tiên ngày nay phải khác.
Không có một xã hội nào mà pháp luật có thể điều chỉnh toàn bộ hành vi của con người nếu không có những công cụ khác rộng hơn, chính xác hơn như văn hóa và đạo đức. Phẩm chất Lục Vân Tiên là giá trị nhân văn không chỉ có ở VN. Đó là nghĩa khí, là chính trực, là lòng dũng cảm...
Chừng nào nhân loại còn cái xấu, cái ác thì còn Lục Vân Tiên. Còn vấn đề “ngoài đường thấy chuyện bất bình chẳng tha” nên hiểu như thế nào? Đơn giản thôi, gặp người bị nạn anh phải giúp đỡ. Gặp người bị ức hiếp thay vì quay mặt đi thì anh báo cho công an nếu anh không dám can thiệp.
Còn can thiệp cũng không phải là anh đánh người ta, có khi chỉ một lời khuyên can hợp tình hợp lý lại cứu được cả mạng người. Có muôn vàn thí dụ về những trường hợp như vậy. Nói chung là anh không thể thờ ơ, bàng quan trước những chuyện bất bình. Thái độ mà có lúc người ta kêu bằng "mackeno". Tất nhiên là trong khuôn khổ pháp luật và đạo đức.
Ngay công an cũng có phong trào quần chúng "Vì an ninh Tổ quốc" và không biết bao lần đã khen thưởng những công dân dũng cảm... Đừng tưởng nước ngoài không có vấn đề, mới đây đứa cháu tôi đang học đại học bên Mỹ bị bọn côn đồ gỡ tay lấy chiếc điện thoại di động ngay trong khuôn viên trường. Rất tiếc lúc đó cháu không gặp được chàng Lục Vân Tiên nào mang quốc tịch Mỹ.
Những người dơi, cô gái mèo là gì? Đó chẳng phải là thần tượng của bao nhiêu thế hệ thanh niên Mỹ về những con người nghĩa khí sao? Khi loài người còn những kẻ ác thì còn Lục Vân Tiên. Thậm chí khi loài người không còn kẻ ác nào đi nữa thì cũng còn Lục Vân Tiên với tư cách là một giá trị nhân văn. Lục Vân Tiên là bất tử.
Chúng ta không thể áp dụng hoàn toàn cách nghĩ, cách nhìn của người phương Tây vào văn hóa phương Đông được. Ở nước ngoài khi gặp cướp, đánh nhau... chỉ nhấc điện thoại gọi cảnh sát. Nhưng đâu phải cái gì cũng dựa được vào hệ thống pháp luật cứng nhắc của phương Tây.
Đơn cử thấy một em bé đi ở siêu thị bị té tôi cũng không dám đỡ dậy vì sợ không biết có bị kiện là mình xô ngã bé hay bị kiện xâm phạm tình dục trẻ em đây. Xe quẹt nhau một cái nhẹ, nhảy xuống cũng phải trình nhau cái bảo hiểm để kiện nhau dù chỉ là xước nhẹ cái bóng đèn...
Tôi nghĩ tinh thần cụ Đồ Chiểu vẫn luôn đúng trong thế kỷ 21, khác chăng là chỉ khác trong cách thực hiện. Bạn có thể gọi 113, bạn có thể góp tay chặn hành động xấu, xã hội có thể giáo dục nếp sống, cư xử văn hóa... Tất cả đều thể hiện tinh thần "thấy chuyện bất bình chẳng tha".
