Không gian vật chất, lối sống và hành vi xã hội, không gian tinh thần và tính chất giao thoa ngã tư sẽ là các khuôn triện đóng dấu bản sắc văn hóa Hà Nội như một phần căn bản và đại diện cho văn hóa Việt Nam đồng thời như một không gian văn hóa, một vùng, một địa phương đặc biệt.
Những nét bản sắc ấy thể hiện ở tính cách người Hà Nội (gồm ngững người ba đời liền ở đây và những người sống và làm việc ở đây). Những tính cách ấy tôi luyện, nhào trộn qua thực tế đời sống và biến thiên lịch sử để lắng đọng trong các tác phẩm nghệ thuật. Đây là sự phát triển song song chứ không phải quan hệ đơn giản cái nọ quy định cái kia Không phải lối sống, tính cách ‘người Hà Nội’ quy định những đặc sắc văn nghệ Thăng Long - Hà Nội hay ngược lại mà đó là sự phát triển song song trên bình diện đời sống vật chất, chính trị, kinh tế, xã hội và trên bình diện đời sống tinh thần, sáng tạo văn nghệ.
‘Trường phái Hà Nội’ là cái người ta có thể nói tới trong nhiều ngành văn nghệ với hai nội dung: Một là nó có bản sắc, tính cách khác với văn nghệ các vùng khác, mà khi đối chiếu so sánh hay khi thưởng thức người ta sẽ nhận ra ngay mặc dù nó không phải một trường phái nghệ thuật thực thụ về mặt nghệ thuật học (như biểu hiện, vị lai, sơn thủy đời Tống xưa hay Mao-Pop gần đây…) Hai là nó giống như ‘Trường phái Paris’ theo nghĩa quy tụ các nghệ sĩ các nơi khác về đó và họ tạo ra một dòng nghệ thuật đóng góp vào nghệ thuật địa phương đương thời. (L’Ecol de Paris dùng để chỉ nghệ thuật các họa sĩ từ khắp các nước đến sống và làm việc tại Paris khoảng năm 1905- 1925 và sau thế chiến II).
Thơ Mới và Tự lực văn đòan khác thơ Bình Định, Huế hay văn báo chí và tiểu thuyết Nam Bộ. Sân khấu kịch nói, điện ảnh Hà Nội khác sân khấu điện ảnh Sài Gòn, ca khúc Hà Nội cũng dễ nhận diện ngay…
Thành phần dân chúng như trên và chức năng đô hội như trên quyết định một số tính cách ‘người Hà Nội’ mà chúng ta dễ dàng đồng thuận khi quy ước. Có thể phác họa như sau:
- Buôn bán và làm công chức thì phải suy nghĩ căn cơ nhưng cũng phải lanh lẹn trong ứng xử, khéo ăn khéo nói. Cởi mở tươi cười nhưng không bộc tuyệch, nông nổi. Câu “Lời nói không mất tiền mua/Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau” chắc chắn do người Hà Nội nắm bản quyền.
- Trí thức, học sinh, trung lưu trưởng giả tất nhiên cũng phải thanh lịch và tao nhã. Thanh lịch Tràng An cũng giống như ‘lịch sự pa-ri-diêng’ vậy! Hãy nghe anh phu xe kéo và cô gái điếm trong Ngựa người - Người ngựa của Nguyễn Công Hoan thưa gửi với nhau thì biết người Hà Nội thanh lịch tới mức nào! Về văn nghệ và đời sống văn nghệ tôi thấy Hà Nội có nhiều điểm rất giống Paris, không giống Bắc Kinh hay Berlin!
- Đồng thời sự sản xúât tinh thần tạo ra phong cách tư duy khá thâm trầm và phong cách cảm thụ tao nhã tính tế. Từ cách ăn tới nét vẽ, câu văn hay sự nghiên cứu khoa học đều vậy.
- Ở nơi ngã tư hội tụ,hội nhập nên người Hà Nội, văn hóa Hà Nội có tính bao dung, dễ chấp nhận, xuê xoa các mâu thuẫn tránh các đối lập.
- Để hoàn thành chức năng trung tâm hội tụ rồi lan tỏa ‘người Hà Nội’ thường trung dung, ba phải, nhiều khi bảo thủ để hãm phanh những gì quá cấp tiến, cực đoan, thái quá có thể dẫn tới gẫy đổ.
Xin hay nhất
