Truyện chủ yếu tái hiện tâm trạng bỡ ngỡ, cảm giác hồi hộp của một chú bé lần đầu tiên trong đời được mẹ đưa đến trường đi học. Mạch chính của tác phẩm là dòng cảm xúc thiết tha tuôn trào và những biểu hiện tâm lí theo tiếng bước chân của nhân vật “tôi” từ khi cũng mẹ bước trên con đường làng tới trường tới lúc vào lớp học. - Tâm trạng khi trên con đường làng:
+ Chi tiết hình ảnh:
“Mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường dài và hẹp”.
“Con đường này tôi đã quan đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: “Hôm nay tôi đi học”.
“Trong chiếc áo vải dù đen dài tôi cảm thấy mình trang trọng và đứng đắn”.
- Ý nghĩa:
+ Trong tâm hồn cậu bé một cái gì đó rất mới mẻ, lạ lùng từ cảnh vật cho đến lòng người, tất cả đều sự trang trọng, thiêng liên của ngày đầu tiên được đi học trong cuộc đời – cảm giác hãnh diện háo hức.
+ Những câu văn thể hiện sự bâng khuâng xao xuyến như những nốt nhạc lắng sâu vào hồn người, bởi vì lần đầu tiên đến trường là một sự kiện trọng đại của đời người.
- Tâm trạng khi đến trường Mĩ Lí.
+ Chi tiết hình ảnh:
“Trước mắt tôi trường Mĩ Lí trông vừa xinh xắn vừa oai nghiêm như cái đình làng Hòa Ấn. Sân nó rộng mình nó cao hơn trong những buổi trưa hè đầy vắng lặng. Lòng tôi đâm ra lo sợ vẩn vơ”.
+ Ý nghĩa: Nhà văn đã diễn tả rất đúng tâm trạng ngỡ ngàng, cảm giác trước sự mới lạ về ngôi trường của cậu bé, khi mình được chính thức trở thành một thành viên của nó, sự rụt rè, nhút nhát của tuổi thơ.
- Tâm trạng khi nghe gọi tên mình và phải rời tay mẹ vào lớp.
+ Chi tiết hình ảnh:
“Trong lúc ông đọc tên từng người, tôi cảm thấy như quả tim tôi ngừng đập, tôi quên cả mẹ tôi đứng sau tôi. Nghe gọi đến tên, tôi tự nhiên giật mình và lúng túng”.
“ Tôi cảm thấy sau lưng tôi có một bàn tay dịu dàng đẩy tôi tới trước”.
“Nhưng người tôi lúc ấy tự nhiên thấy nặng nề một cách lạ”.
“Quay lưng dúi đầu vào lòng mẹ tôi nức nở khóc”.
“Trong thời thơ ấu tôi chưa lần nào thấy xa mẹ tôi như lần này”.
+ Ý nghĩa:
++ Thể hiện tâm trạng lo sợ hồi hộp lúng túng sự hồn nhiên, trong sáng của tuổi thơ trong buổi tựu trường đầu tiên.
++ Đỉnh cao của tâm trạng là khi nhân vật tôi phải rời tay mẹ để vào lớp, tiếng khóc như một phản ứng dây chuyền, nó vừa thể hiện niềm vui, nhưng chủ yếu là sự e sợ trước những khó khăn, thử thách ở phía trước. Cảm giác sợ hãi khi mình phải tự lập không còn chỗ dựa ở phía sau.
++ Nhà văn đang giãi bày lòng mình thời thơ ấu một cách chân thực cảm động.
- Tâm trạng khi ngồi trong lớp đón giờ học đầu tiên:
+ Chi tiết hình ảnh:
“Một mùi hương lạ xông lên, trông hình gì treo tên tường tôi cũng thấy là lạ và hay hay”.
“Nhìn bàn ghế của tôi rất cẩn thận rồi tự nhiên lại nhận là vật của riêng mình”.
“Người bạn tôi chưa hề quen nhưng lòng tôi vẫn cảm thấy không xa lạ chút nào”.
“ Tôi đưa mắt thèm thuồng nhìn theo cánh chim…”.
+ Ý nghĩa: thể hiện một sự mới mẻ thích thú khi mới bước vào lớp học, cảm giác xốn xang, vừa lạ vừa quen với mọi vật, với người bạn ngồi bên.
Hình ảnh ánh mắt nhìn theo cánh chim thèm thuồng có ý nghĩa đặc biệt đó là sự sang trang của cuộc đời, tạm biệt thế giới trẻ thơ nghịch ngợm, chỉ biết vui đùa, để bước vào thế giới của học đường hấp dẫn nhưng không kém phần gian khó. Với sự trang nghiêm: “Tôi đi học”.
