Nếu là con chim chiếc lá
Thì con chim phải hót, chiếc lá phải xanh
Lẽ nào vay mà không có trả
Sống là cho đâu chỉ nhận riêng mình.
(Tố Hữu)
Với mấy câu thơ trên, nhà thơ Tố Hữu nêu lên quan niệm của mhh sống là cống hiến. Đông đảo thanh niên ta lâu nay đặc biệt là trong thời kì chống Mĩ cứu nước cũng đã dấy lên phong trào thi đua “Đi bất cứ nơi đâu, làm bất cứ việc gì mà Tổ quốc cần”. Các anh đà xung phong gương mẫu sẵn sàng lao đến những điểm nóng gian khổ nhất, những công việc nặng nề khó khăn nhất và cũng đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ của mình.
Lẽ sống cao đẹp này hoàn toàn trái ngược với câu tục ngữ quen thuộc: "Ăn cỗ đi trước, lội nước đi sau."
Câu đó có giá trị như một lời khuyên nhủ, răn dạy hay một lời phê phán thói khôn ranh hư lợi.
Chúng ta hiểu và tiếp nhận câu tục ngữ này như thế nào?
Nghĩa đen của câu này là khi được mời đi ăn cỗ thì đi trước mọi người để dành lấy món ngon. Đến trước sẽ được ăn trước các món ăn nóng sốt và đầy đủ không lo ai tranh giành. Nhưng khi nào phải lội nước thì phải đi sau, nhường cái khó khăn, nguy hiểm lại cho người khác. Đi sắc chắc chắn sẽ biết rõ chỗ cạn chỗ sâu, không khi nào phải sa xuống hố cả.
Ai cũng biết câu tục ngữ không bao giờ dừng lại ở nghĩa đen cả. Bởi vậy, ta dễ dàng nắm bắt ngay nghĩa bóng. Câu này ý nói khi hướng quyền lợi thì tranh thủ để đến nhanh nhất, trước nhất để khỏi mất phân nhưng trước khó khăn, gian khổ, nguy hiểm thì tụt lại sau nhường cho người khác làm trước.
Như thế câu tục ngữ này đã nói về vấn đề hưởng thụ và cống hiến. Cụ thể hơn, cần phản ánh và phê phán một cách sống khôn ranh, thực dụng xưa nay trong xã hội. Chúng ta cần khẳng định là câu này chỉ đúng khi dùng mục đích phê phán nhằm chê bai chỉ trích cái thói khôn vặt, láu cá, một lối sống thực dung chỉ chăm chăm vào việc thủ lợi cho riêng mình.
Nhưng nếu được dùng làm một lời khuyên bảo, răn dạy về một cách sòng thì câu này hoàn toàn sai trái. Chúng ta không sao chấp nhận được ý nghĩa dó. Vì sao? Ai cũng biết tục ngữ là của cha ông ta, là lời hay, ý đẹp, cỏ, hoa thơm tư tưởng từ ngàn xưa lắng đọng, đúc kết lại nhằm nêu ra những bài học có ý nghĩa sâu sắc về lẽ sống ở đời, về đạo lí làm người, nhất định là không thể cổ vũ cho lối sống thấp hèn như thế. Do đó mà câu tục ngữ chỉ có mục đích phê phán.
Ai lại không tán thành thái độ phê phán cách sống “Ăn cỗ đi trước, lội nước theo sau”? Đó chính là lối xử thế của những người chỉ biết có quyền lợi cá nhân của mình nên sẵn sàng lấy đó là xuất phát điểm để hành động. Không bao giờ họ chịu mở mắt ra, nới tầm suy nghĩ ra để nghĩ cho người khác, mở rộng lòng để quan tâm đến người khác. Họ là hạng người tự tư tự lơi, vi kí, hèn kém chi biết có hưởng thụ không hề nghĩ đến cống hiến, chỉ biết nhận chứ không biết cho. Trước một nhiệm vụ khó khăn, họ sẵn sàng lẩn tránh, không chút ý thức trách nhiệm nào cả. Đó là những kẻ ăn thì ăn những miếng ngon. Làm thì chọn việc cỏn con mà làm, vi tôn thờ chủ nghĩa cá nhân nén họ cố vun vén, giành giật quyền lợi, bổng lộc về riêng cho mình. Số người ấy thời nào cũng có nhưng không nhiều bởi lẽ nếu xưa nay ai cũng Ăn cỗ đi trước, lội nước đi sau cả thì chúng ta làm sao có được cuộc sống như ngày hôm nay.
Lối sống ranh ma, khôn vặt vừa phân tích trên hoàn toàn đối lập với đạo đức xã hội chú nghĩa của chúng ta ngày nay. Sống trong xã hội mìi này, chúng ta mồi người đều là thành viên, nghĩa là đều có trách nhiệm phải đóng góp công sức để xây dựng cuộc sống xã hội mới ngày một tốt đẹp hơn, hạnh phúc hơn. Với lẽ sống cao đẹp: Mỗi người vì mọi người, mọi người vì mỗi người khi đời sống của xã hội được nâng cao lên thì đời sống mỗi cá nhân cũng được nâng cao.
Hiểu được ý nghĩa sâu sắc của câu tục ngữ này, ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường, chúng ta phải ra sức rèn luyện phân đâu để có được một lối sống vị tha, cao đẹp, biết nhận nhưng cũng biết cho, biết hưởng thụ nhưng cùng sẵn sàng cống hiến. Là cán bộ, là đảng viên, là đoàn viền, hơn ai hết, chúng ta phái tám niệm lời dạy của người xưa. Lo trước cái lo của thiên hạ, vui sau cái vui của thiên hạ và sẵn sàng làm theo lời Bác dạy: Đảng nên đi trước, làng nước đi sau.
Tóm lại, hai quan niệm sống: Ăn cỗ đi trước, lội nước đi sau và “Đi trước cái lo của thiên hạ, vui sau cái vui của thiên hạ” đối lập hoàn toàn. Chúng ta không thể nào chấp nhận thái độ sống ích kỉ, cá nhân vụ lợi . Nói theo nhà thơ Thanh Hải, mỗi con người chúng ta phải là một mùa xuân nho nhỏ cống hiến sức lực và cuộc đời của mình để góp phần làm nên mùa xuân chung của đất nước, của toàn dân tộc.
